Search is not available for this dataset
id
stringlengths 0
8
| title
stringlengths 1
247
| text
stringlengths 1
566k
| url
stringlengths 0
44
|
|---|---|---|---|
Nabi Adam | Adam nakeuh éndatu mandum manusia. Allah neupeujeuët Nabi Adam nibak tanöh nyang leukiet. Lagèë nyang geuseubôt lam Kureu'an, 'öh watèë lheuëh samporeuna geubeuntuk jasad Nabi Adam as, geupruh roh lam tubôh gopnyan.
Riwayat ladom ulama, tanoh-tanoh nyang geunguy keu tubôh Nabi Adam nakeuh : | ||
Adat Acèh | Adat bak Po Teumeureuhôm, hukôm bak Syiah Kuala, Qanun bak Putroë Phang, Reusam bak Béntara, meunankeuh salah saboh baréh haba nyang na lam Hadih Maja. Nyoëkeuh sibagoë meuneumat masalah hukôm ngön adat nyang geunguy lé ureuëng Acèh. Hukôm nyang na di Acèh geuatô meunurôt agama Islam, nyang peuputôh lé para ulama, teuma nyang peulaksana hukôm nyan nakeuh umara, ureuëng nyang pimpin rakyat. Keu peukara adat, nyoë geuatô lé sultan, raja nyang mat dèëlat lam nanggroë. | ||
Afghanistan | افغانستان
Afghanistan atawa Emirat Islam Afghanistan (Pashtun: افغانستان, Afğhānistān) nakueh saboh neugara di Asia Teungoh. Neugara nyoe meujan-jan geupeutamong lam beunagi neugara Asia Selatan nacit meujan keu Timu Teungoh. Afghanistan meuceuë ngon Iran blah rot barat, Pakistan di tunong ngon timu, Tajikistan, Turkmènistan, Uzbekistan di barôh, dan Rèpublik Rakyat China di ujông timu. Afghanistan meuceuë cit ngon Kashmir, wilayah nyang meuseungketa India ngon Pakistan. | ||
Afrika | Afrika nakeuh beunuwa paléng rayek keuduwa di dônya ngön paléng le ureuëng lheuëh Asia. Luwaih wilayah km2 rôh lam nyan pulo-pulo silingkajih. Meusaho 6% bak jeumeulah luwah ruëng dônya. Ngön 1,0 miliar ureuëng duëk, nyan jeut jipeuna 15% nibak ureuëng duëk lam dônya nyoë. Afrika ban silingkajih dikeuliléng le La'ôt Mèditerania röt barôh, lom na chit Terusan Suèz ngön La'ôt Mirah man sipanyang semenanjung Sinai röt timu laôt. Beunuwa nyoë chit rôh Madagaskar lom pulo-pulo la'én. Jinoë hat di Afrika kana 54 neugara nyang ka jiakô meudèëlat peunoh.
Tarèh.
Narit Afrika nè jih nibak bahsa latén, "Africa terra" "tanoh Afri", keu teupeuleumah röt barôh beunuwa nyoë nakeuh neuduëk sinan Tunisia, nyang jituri seubagoë neuduëk bansa Romawi nibak Afrika. Afrika nakeuh mula phôn na seuneuduëk manusiya, bak beunuwa nyoë manusiya leuhnyan meuluwah trôk bak beunuwa-beunuwa laén.
Bumoë.
Afrika nakeuh nyang paléng rayek nibak lhèë boh beunuwa nyang neuduëk jih röt blah teunong ruëng dônya. jipeucré nibak Iërupa lé laôt Mèditerania. Afrika meusaboh ngön Asia bak ujông timu laôt pah intang Terusan Suèz nyang luwah jih cit 163 km.
Iklém.
Iklém Afrika mantöng lam kawasan tropis jitamöng chit bacut lam subtropis. Röt barôh beunuwa nyoë chit thô that-that saweuëb sinan neuduëk gurôn-gurôn, teungöh ngön teunong nibak beunuwa nyoë nakeuh darat nyang le savana ngön uteuën nyang tunjai that.
Afrika nakeuh beunuwa paléng that seu-uëm lam dônya, tanoh nyang göt that thô lom meugurôn leubèh 60% nibak luwah meubileuëng bandum darat Afrika. Suhu nyang paléng seu-uëm nyang tom meutuléh nakeuh di Libya bak thôn 1922 (58o C).
Kruëng Nil.
Kruëng Nil nakeuh kruëng nyang paléng panyang lam dônya, kruëng nyoë kuala jih u Laôt Teungoh (Mèditerania) röt blah timu laôt beunuwa. Ureuëng Mesir nakeuh saboh peradaban rayek nyang phôn lam dônya, nyang geuduËk ban silingka kruëng nyoë leubèh 5000 thôn nyang ka u likôt, trôk inohat mantöng na piramid-piramid nyang meugah meujula manyang disinan.
Gurôn Sahara.
Sahara nakeuh gurôn nyang paléng luwah lam dônya, gurôn nyoë meuhalak mula phôn bak Samudra Atlantik röt barat trôk u Laôt Mirah röt blah timu. Sahara na luwah keunira 1/4 nibak jumeulah mandum luwah beunuwa nyoë. Jameuën dilèë, manusiya geungui unta keugeuba barang-barang keu geupeuleupah gurôn nyang that luwah nyoë.
Gunong Kilimanjarô.
Gunong-gunong di Afrika yang paléng manyang jiteumeung nakeuh Kilimanjaro, neuduëk ji di timu Afrika Teungoh. Kilimanjaro nakeuh gunong udép nyang manyang jih 5.895 m. | ||
Afrika Barat | Afrika Barat nakeuh saboh kawasan blah barat Afrika.
Neugara-neugara nyang rôh lam kawasan Afrika Barat nakeuh: | ||
Afrika Blah Tunong | Afrika Blah Seulatan nakeuh kawasan nyang neuduëkjih paléng seulatan beunua Afrika. Meunurôt PBB, limong boh neugara nyang rôh lam kawasan Afrika blah Seulatan nakeuh: | ||
Afrika Teungoh | Neugara-neugara nyang rôh lam kawasan Afrika Teungoh nakeuh: | ||
Agama | Agama nakeuh geucök nibak bahsa Latén, a ngön gama. A areutijih "h'an", gama areutijih "kacho" atawa karu, meunyö meunan "agama" meukeusudjih "hana kacho" atawa takheun meuatôran.
Lam Iseulam, agama nyan ibaratjih tapeusapat 4 peukara nyakni: | ||
Ahlussunah Wal-jama'ah | Ahlussunah Wal-jama'ah (), nakeuh ureuëng nyang seutot sunnah nabi. Meunyo hareutoe "wal jama'ah" nakeuh ureuëng nyang meui'tikeuët lagèë i'tikeuët sahbat-sahbat Nabi. Nyoë meunurôt nyang na lam saboh hadih riwayat Thabraniy.
Tarèh.
Bak akhé abad keu-3 Hijriah, lahé saboh peureuté nyang geupeunan Ahlussunnah Wal Jama'ah, nyang geupimpin lé duwa droë ulama rayek, nyakni Syeikh Abu Hasan 'Ali Al Asy'ari ngon Syeikh Abu Mansur Al Maturidi. Ulama nyoëkeuh nyang peubeudoh keulayi ètikeuët-ètikeuët nyang muwafakat lam Kuru'an ngon hadih Nabi Muhammad . Kalimat "Ahlussunnah wal Jama'ah" meujan-jan na geukheun Ahlussunnah mantong atawa "Sunniy". Kalimat nyan na cit nyang kheun 'Asy'ari atawa Asy'ariyah, sabab geupeuhubông ngon gurèë rayek nyang phôn nyankeuh Syeikh Abu Hasan 'Ali Al Asy'ari .
Ètikeuët.
Ètikeuët nibak Ahlussunah nakeuh: | ||
Akhirat | Uröe Akhirat () atawa uröe Kiamat () nakeuh uröe akhé nibak uröe donya. Bak watè nyan hancô bandum peu nyang na di bumöe ngön di langèt. Bak watè nyan maté bandum makhluk.
Kiyamat nyan saböh peukara gha'éb nyang wajéb ta yakin na lé geutanyöe. | ||
Allah | Allah (ﷲ) nakeuh saboh nan bagi zat nyang wajéb wujud, wajéb na bak akai geutanyoë hamba. Allah nyankeuh nyang peujeuët alam nyoë.
Laphai Allah asai jih nibak bahsa Arab ; ﷲ ("baca: ilâh") geutamah aléh lam ﷲ seugohlomjih seuhingga jeuët ﷲ. Nan Allah mantöng nyang jeuët tabôh nan deungön laphai nyoë, sila'én Allah h'an jeuët tabôh nan deungön laphai nyan kareuna geuanggap saboh dèëca rayek.
20 Sipheuët-sipheuët Allah.
Allah ta'ala geumeusipheuët ngön sipheuët nyang sempurna/kamalat, hana geumeusipheuët ngön sipheuët nyang kureuëng. Nyan ban mandum meuhimpôn lam 20 boh sipheuët lagèë nyang ka meuatô lam kitab-kitab. Ban 20 boh sipheuët nyan nakeuh: | ||
Almazán | Almazán nakeuh saboh da'irah sabé nanggroë nyang na di propinsi Soria, Castile ngon León, Seupanyo. Bak beunileuëng thôn 2004 (INE), da'irah nyoë na 5,755 ureuëng duëk. | ||
Amirika | Amirika nakeuh saboh beunuwa nyang na di antara Samudra Pasifik ngön Samudra Atlantik. Beunuwa nyoe na 3 boh beunagi nakeuh: Amirika Seulatan, Amirika Teungoh, ngön Amirika Utara. Luwah beunuwa nyoë 8,3 % nibak luwah ruëng dônya. Blah timu beunuwa Amirika le that kruëng nyang rayek lagèë Amazon, Mississippi, lom La Plata.
Bumoë.
Luwah.
Neuduëk paléng barôh di Amirika nakeuh pulo Kaffekluben, nyan chit neuduëk dairah paléng barôh ateuh bumoë. Neuduëk paléng seulatan nakeuh pulo-pulo Thule seulatan, bathat pih kayém jituri beunagi nibak Antartika. Amirika nakeuh darat nyang paléng panyang nibak barôh-teunong ruëng dônya.
Iklém.
Iklém Amirika that meulaén bak tiëp dairah. Iklém uteuën ujeuën tropis na intang Amazon, lam uteuën Amirika, ngön Florida. Bak pegunungan Rocky, Andes. Röt barôh beunuwa Amirika jithèë le that keujadian angèn badèë ngön tornado, nyang kayém that na di Amirika Carékat. | ||
Amirika Tunong | Nanggroë-nanggroë nyang rôh lam wilayah Amirika Seulatan nakeuh: | ||
Amirika Teungöh | Neugara-neugara nyang rôh lam kawasan Amirika Teungoh nakeuh: | ||
Amirika Utara | Neugara-neugara nyang rôh lam kawasan Amirika Utara nakeuh: | ||
Anatomi manusia | Ureung jipeugot dari saripati tanoh nyang ka geucipta seujak nabi adam dilee. Nyan keuh phon teucipta manusia. Teuma adam hana ngon geuciptalah siti hawa nyang geupeugot dari tuleung rusok nabi adam. Man peu beutoi lagee nyan?? menurot ilmee keusihatan, rusok agam ngon inong sama mantong. Nyankeuh na dua blah pasang. hana beda. man pakon cit lam Quran geupeugah lagee nyan?? Wallahu alam. ta pikee beusama. jadi rusok nan jih " costae" na 12 pasang. na nyang seujati, palsu ngon meulayang. nyang seujati langsong meusambong ngon tuleung dada. na 7 pasang jih. teuma nyang palsu jih dempet ngon nyang seujati. na 3 pasang. 2 pasang teuk meulayang hana dempet ngon dada. | ||
Anshar | Anshar nakeuh ureuëng-ureuëng Madinah nyang tulông ureuëng-ureuëng muhajirin. | ||
Antartika | Antartika nakeuh saboh banuwa nyang na bak kutôb bumoë blah tunong. | ||
Arab Saudi | Arab Saudi (Bahsa Arab: السعودية, المملكة العربية السعودية) jithèë ngön nan Keurajeuën Arab Saudi, saboh nanggroë Arab nyang paléng luwah di Asia Barat ngön luwah (2,150,000 km2). Nanggroë nyoë meuceuhggfhvnë ngön Yordania ngön Irak röt blah barôh, Kuwait röt blah timu laôt, Qatar, Bahrain ngön Uni Èmirat Arab blah timu, Oman di teunggara, Yaman di teunong, Laôt Mirah röt blah barat. Ureuëng nyang lam nanggroë nyoë na 16 juta droë lom meutamah 9 juta teudapeuta ureuëng èkspatriat luwa, ngön 2 juta ureuëng tamöng hana sah.
Keurajeuën Arab Saudi geupeudöng lé Abdul-Aziz bin Saud (jithèë bak bak geumeubuët ngön nan Ibn Saud) bak thôn 1932, bah pih jipeutak'lôk bak akhé jih nakeuh keu peudöng Keurajeuën mula bak thôn 1902 droeuneuhnyan jidrop di Riyadh, Arab Saudi geupeunan chit "Tanoh Dua Masjid Suci" saweueb na Al-Masjid al-Haram (di Mekah), ngön Al-Masjid an-Nabawi (di Madinah), dua boh teumpat that suci lam Islam.
Ngön keuneubah minyeuk paléng rayek keuduwa lam dônya lom keuneubah gaih alam paléng rayek keunam lam dônya, Keurajeuën nyoë jitamöm lam kawan ekonomi nyang meuhasé paléng rayek ngön PDB keu-19 di dônya. ka jeut keu èksportir minyeuk paléng rayek di dônya.
Bumoë.
Arab Saudi neuduëk bak 15°LU - 32°LU ngön 34°BT - 57°BT. Luwah nanggroë nakeuh 2.240.000 km². Arab Saudi nakeuh neugara nyang paléng rayek di timu teungöh. Arab Saudi jithèë chit saboh neugara nyang rata ngön le na da'irah meugurôn. Gurôn nyang jithèë nakeuh nyang röt blah teunong Arab Saudi (lam bahsa Arab, Rub al Khali).
Neuweuëk nanggroë.
Arab Saudi geuweuëk lam 13 boh wilayah (mintaqah idariyyah) nyang lheuëh nyan geuweuëk lom lam 118 boh muhafazah. | ||
Arktik | Arktik nakeuh saboh wilayah silingka kutôb utara bumoë. Arktik rôh lam bagian di Rusia, Alaska, Kanada, Greenland, Islandia, Lapland ngon Norwegia (rôh Svalbard), meunan cit La'ôt Arktik. | ||
Asia | Asia nakeuh banuwa nyang that rayek ngön ureuëng duëk that le lam dônya, neuduëk röt blah timu ruëng dônya. nyoë rôh 8,7% nibak meubileuëng luwah ruëng dônya ngön rôh 30% nibak luwah daratan. Ngön 4,3 miliar ureuëng duëk, nyan nakeuh 60% nibak ureuëng duëk lam dônya bak watèë nyoë.
Ceuë Asia ngön Iërupa geupeuna ngön meula'én budaya, sabab hana ceuë geografis nyang leubèh deuh nibak Asia ngön Iërupa, nyang meusaboh jibentôk daratan luwah geupeunan Eurasia.
Tarèh.
Tarèh Asia jeut takalön meubagoë tarèh bak meupadum boh dairah binèh laôt nyang meubida, lagèë, Asia Timu, Asia Teunong, lom Timu Teungöh nyang meupawôt lé peungarôh padang Eurasia.
Binèh panté laôt nakeuh mula phôn keu meupadum boh peuradaban nyang jithèë lam dônya, ngön ladôm na chit dairah nyang that meukeumang peuradaban bak binèh-binèh kruëng nyang göt that makmu. saweueb sinoë tanoh get that jitém peuudép seunaman-seunaman, miseuë lagèë binèh kruëng Indus di India.
Tarèh Asia göt that trang deuh bak nanggroë luwa, saweub that meupeungarôh keu da'irah-da'irah laén, lagèë ureuëng meukat awai nyang that jithèë ngön nan "Jalan Sutra", nyang meuikôt ngön peuluwah budaya, bahsa, agama, ban silingka Afro-Eurasia. nyoë keuh saweub jithèë that. Laén lom nakeuh ureuëng ka geuteupeu meubeudé bak watèë seuteungöh abad di Cina, nyang punca phôn na prang hayeuë ngön ka geungui beudé.
Bahsa.
Asia nakeuh rumoh keu kawan bahsa nyang that le. Rap mandum neugara di Asia na geungui bahsa leubèh nibak saboh bahsa raseumi droe, lagèë ceuntô, bak etnologi, leubèh nibak 600 bahsa geungui di Indônèsia seulaén bahsa Indônèsia nyang kajeut keu bahsa reseumi, lom leubèh nibak 800 bahsa nyang geungui di India, lom leubèh nibak 100 bahsa na di Filipina. Cina na le bahsa ngön dialèk tiëp provinsi nyang meulaén. | ||
Asia Tunong | Nanggroe-nanggroe nyang rôh lam wilayah Asia Tunong nakeuh: | ||
Asia Teunggara | Asia Teunggara nakeuh saboh neuweuk wilayah beunua Asia, wilayah nyoe meuceue röt blah barôh ngön Cina, Samudra Pasifik röt blah timu, Samudra Hindia röt blah barat, lom Samudra Hindia, Teluk Benggala, röt blah barat.
Neugara-neugara nyang jitamong u kawasan Asia Teunggara nakeuh: | ||
Asia Teungöh | Neugara-neugara nyang rôh lam wilayah Asia Teungöh nakeuh: | ||
Asia Timu | Asia Timu nakeuh salah saboh sub-wilayah Asia. Luwahjih na meu km2, atawa 15 per sireutôih nibak beunua nyan.
Neugara-neugara nyang jitamong u Asia Timu: | ||
Asèe | Asèë ("Canis lupus familiaris") nakeuh mamalia karnivora nyang ka meuubah domestikasi dari srigala dari 15.000 thon nyang u likot ataupih 100.000 thon yang u likot meunurot bukti genetik nyang i cok bak fosil ngon DNA jih.
Asèë bulèëjih meumacam-macam, tapi asèë geu hukôm najih lam agama Islam. Bak asèë na seumacam peunyakét nyang geupeunan peunyakèt rabiyès, nyankeuh peunyakét pungo asèë.
Bak ladôm dairah asèë geu peujeuët seubagoë nyang jaga rumoh atawa ngon lét buy. | ||
Australasia | Australasia nakeuh saboh wilayah di Osèania nyang teudöng nibak Australia, Seulandia Barô, pulo Papua ngon pulo-pulo la'én lam wilayah Samudra Pasifik. | ||
Ayeuen | Ayeuen nakeuh seuneungui ureueng inöng, miesue keu aneuk dara ngon keu aneuk miet, nyang geupeugèt nibak meuih, pirak atawa suasa. Ayeuen geungui mangat dhiet seuneungui, mangat jroh rupa. | ||
Bahrain | Bahrain (البحرين, مملكة البحرين "Kingdom of Bahrain") nakeuh saboh neugara nyang na di Lhôk Parsi, Asia Barat. Lhôk Bahrain jipeumeuklèh neugara nyoë ngön Qatar ngön Arab Saudi.
Tarèh.
Bahrain ka geuduëk lé manusia dari masa jameun pra-seujarah. Neuduëk nanggroë nyang that meusaneut di Lhôk parsi ka jeut keu that galak dum ureuëng, Assyria, Babilonia, Yunani, Parsi, ngo keuneulheuëh Arab. Jameun dilèe Bahrain nyoë geuturi ngon nan Dilmun, Tylos lam beunahsa ureuëng Yunani, ngon Mishmaniq bak watèe dimeuyub peumeurèntah Keurajeun Parsi.
Pulo-pulo di Bahrain nyang na bak teungöh blah rot tunong Lhôk Parsi meuhasé lam tarèh keu jeuët teuka bansa-bansa peunjajah keunan. Bahrain nyang lam bahsa Arab meuma'na "Duwa La'ôt", nyan keuleumah kri bak nyata jih pulo nyan na duwa boh ne ië nyang meubida, ië tabeuë nyang jiteubiët lam tanoh ngon ië masén nyang meukeuliléng nanggroë nyan. | ||
Basa Acèh | Basa Acèh (بهسا اچيه), nakeuh saboh basa nyang na di Acèh, keucuali padum-padum boh wilayah, lagèë Acèh Tamiang, Bener Meriah, Acèh Teungoh, Gayo Lues, Acèh Teunggara, Acèh Singkil ngön Simeuluë.
Nè atawa asai usui.
Basa Acèh nyoe hana nyang bit - bit teupeue panè asai usui ngön pat asaijih. Teuma nibak nyan, "linguis" (ureueng nyang meurunoe nè basa) Acèh that nit. Bah pih meunan, jinoe ka na cit hasé ureueng geuteuliti pasai basa Aceh nyoe, padum boh teori geukheun nè basa Acèh nakeuh nibak tanoh Champa nyang taturi deungön Vietnam teungoh ngön tunong jinoe. Geupeuna teori nyan sabab struktur bahsa Cham that meuhi ngön basa Acèh bah pih ka trép meupisah nibak maseng basa nyan. Nibak nyan, ahli-ahli bahsa Austronesia jinoe geupeutamong basa Acèh lam cabeueng basa Acèh-Chamic nyang nakeuh cabeueng di basa Malayo-Polynèsia Inti nyang nakeuh cabeueng cit di rumpun bahsa Malayo-Polynèsia nyang nakeuh cabeueng cit di rumpun bahsa Austronèsia. Nibak nyan, rumpun basa Acèh-Chamic na meuhubông cit ubé 70% kira jih ngön basa Moken nyang geumarit le sukèe Moken nyang tinggai di pulo-pulo panté timu la'ot Andaman di Thailand ngön pulo-pulo Mergui di ujông tunong Myanmar.
Lugat.
La'én dairah atawa wilayah, meula'én cit lugat bahsa Acèh. Lagèë lugat bahsa Acèh di Acèh Rayek meubida ngön lugat nyang na di Pidië atawa di Kabupatèn Bireuen, meunankeuh miseujih.
Teuma bahsa Acèh nyang standart nakeuh bahsa nyang na geu marit atawa geu meututô lé masyarakat di dairah Acèh Barôh. Meubida bahsa teuntè jeuët keu bida meuphôm. Miseuë tutô 'Barôh', lam ladôm dairah Acèh Rayeuk areuti jih miyeup (bahsa Èndônèsiya; bawah), tapi meunyoë di dairah Pidië 'Barôh' meukuseud jih lawan tunong (bahsa Èndônèsiya; selatan). Meunan umpama.
Na ladôm dairah nyang meu bida laku tutô ret ta kalon cara tutô, na nyang baca harah R (Èr) deungon jeulah, na cit nyang lagè meujampu antara harah G ngon R. Miseuë jih tutô Baroë, na nyang kheuën Baroë, na chit nyang peugah Baghroë lagè nyang na ladôm di dairah Idi, Peureulak, Garôt Pidië atawa dairah la'én.
Sastra.
Bahsa Acèh nyoë na cit geumeututô lam beuntuk sya'é, pantôn, Hikayat atawa calitra. Hadih Maja nakeuh saboh beuntuk pantôn nasihat, asoëjih teuntang peukara-peukara haba peuingat nyang meunyangkôt hay siuroë-uroë.
Ijaan Basa Acèh.
Ijaan bahsa Acèh nyang geungui jinoe nakeuh ijaan nyang ka lheueh meupadum gö peusampôreuna. Rab saban ngön ijaan bahsa Indônèsia syit nyang ka meupadum gö geuseubarô keulayi. | ||
Bahsa dairah di Acèh | Bahsa Acèh nakeuh saboh dari sekian bahsa di Acèh. Bahsa Acèh geupakèk lé ladôm ureuëng nyang na di Acèh. Di sampéng bahsa Acèh, na cit bahsa la'én di Acèh. Bahsa la'én nyan nakeuh bahsa Gayo, bahsa Alaih, bahsa Teumiëng, bahsa Devayan, bahsa Sigulai, bahsa Haloban, bahsa Boang, bahsa Jamèë atawa bahsa Aneuk Jamèë ngön bahsa Kluët. Na cit bahsa Niëh nyang geungui bak gampông Ujung Sialit di pulo Banyak.Ban ban dum nyan geupeunan deungön bahsa da'irah Acèh.
Bahsa Acèh jeuët keu lambang identitas dan kebanggaan Acèh. Hai nyoë seusuai deungön fungsi bahsa da’irah seubagoë bahsa nasional. Di sampéng lambang keubanggaan ngön identitas nanggroë, bahsa Acèh na guna cit seubagoë alat perhubungan di dalam keuluarga ngön masyarakat da’irah, sarana peundukông budaya da’irah seureuta pendukông sastra da’irah di Acèh dan sastra da’irah Éndônèsiya.
Meunyö meunan, wajéb tateupeuë bahsa da’irah nyang na di Acèh nyoe dan pat-pat töh mantöng bahsa da’irah nyan geupakèk. Meunyo bahsa Acèh ka jeulah peunyeubaranjih paléng luwah. Jeuët takheun, bahsa Acèh geupakèk ban saboh wilayah Acèh.
Meunyo bahsa Jamèë atawa bahsa Aneuk Jamèë, hanya geugunakan awak nyang tinggai di da’irah Acèh Seulatan, Acèh Barat Daya, seubagian ubit da’irah Acèh Barat, Acèh Singkil, ngön Simeuluë. Meunan cit ngön bahsa Kluët, geupakèk lé ureueng nyang tinggai di Acèh Seulatan, nyang peunyeubaranjih di Kluët Utara, Kluët Seulatan, Kluët Timu ngon Kluët Teungöh.
‘Oh lheuëh nyan, bahsa da’irah la'én di Acèh nakeuh bahsa Simeuluë. Bahsa Simeuluë geupakèk lé ureuëng nyang tinggai di pulo Simeuluë. Di sampéng bahsa Simeuluë, di sidéh na cit bahsa Dèvayan, bahsa Sigulai, bahsa Lekon ngon bahsa Jamèë.
Bahsa Haloban geupakèk lé ureueng nyang tinggai di wilayah pulo Banyak. Sayangjih, bahsa Haloban dalam ancaman keupunahan, kareuna awak nyan leubèh seunang geupakèk bahsa Jamèë seubagoë bahsa pengantar dalam komunikasi siuroë-uroë. Di sampéng nyan, di sinoë na cit bahsa Boang.
Bahsa Gayo geupakèk lé ureuëng nyang tinggai di Dataran Tinggi Gayo (Acèh Teungoh ngon Bener Meriah). Bahsa Gayo geupakèk cit lé ureuëng nyang na di Gayo Lues, Kuta Canè, Acèh Teunggara, di sampéng di sidéh na cit bahsa Alah.
Bahsa da’irah nyang laén, nyang na di Acèh nakeuh bahsa Teumiëng. Bahsa Tamiëng na di Kabupaten Acèh Tamiang. Da’irah nyoë na Tamiang Hulu, na Tamiang Hilir.
Ban ban dum nyan nakeuh bahsa da’irah Acèh. Jadi, meunyo na kongrèh bahsa da’irah Acèh lagèë geupeugèt lé Dinah Keubudayaan Provinsi NAD thôn 2007, nyang geudiskusikan harôh babandum bahsa da’irah di Acèh, kön bahsa Acèh mantöng. Peunténg tapeugöt kongrèh nyan, kareuna bahsa meununjôkkan bangsa. | ||
Basa Indônèsia | Bahsa Indônèsia (), bahsa nasional bak nanggroë Indônèsia. Bahsa nyoë nakeuh seubagoë bahsa persatuan Éndônèsiya. | ||
Basa Inggréh | Basa Inggréh (Basa Inggréh: "English language") nakeuh saboh basa nyang jimarit lé ureueng Inggreh di United Kingdom. Karap ban dum buet administrasi geungui bahsa nyoe. Asai basa nyoe nakeuh nibak nanggroë Inggréh nyang nang nanggroejih London.
Basa Inggréh ka meuceuhu ban saboh donya. Nanggroë-nanggroë rayek nyang ka geungui basa Inggréh nakeuh Amirika Syarikat, Australia ngon Kanada.
Lugat basa Inggréh pih na mumacam bagoe, lagèe lugat Inggréh di Amirika mubida ngön lugat nyang na di nanggroë Australi.
Meunan syit basa inggreh nyang na di Singapor, lugatjih mubida sit ngon nyang na di Inggreh. Ka meujampu ngen lugat Cina atawa Meulayu. | ||
Bahsa Meulayu | Bahsa Meulayu nakeuh saboh bahsa nyang geungui lé ureueng nyang na di Indônèsia, Malaysia, Singapura, Brunai Darussalam ngön Thailand bagian tunong. Na cit nyang marit bahsa nyoë bak wilayah-wilayah nyang laén. | ||
Bahsa Turuki | Bahsa Turuki (atawa lam ) nakeuh bahsa raseumi nyang geungui di nanggroe Turuki. | ||
Bangladèsh | Bangladèsh (, Benggali: বাংলাদেশ, ) nakeuh saboh neugara nyang na di wilayah Asia Tunong. Official and national language Benggali Barat. | ||
Kabupatèn Bener Meriah | Bener Meriah, saböh kabupaten di Nanggroë Acèh Darussalam.
Seugöh löm jeuët keu saböh kabupaten, wilayah Bener Meriah mantöng tamöng Kabupatèn Acèh Teungöh. Nang nanggroë kabupaten Bener Meriah nakeuh Simpang Tiga Redelong.
Tanggai 18 buleuën dua blah 2003 Kabupaten Bener Meriah geu beuntuk.
Jinöe Bener Meriah geupimpin lé Ir. H. Tagore Abubakar seubagöe Bupati, geu dampingi lé Sirwandi Laut Tawar SMIK. S. Sos selaku waki Bupati. | ||
Bhutan | Bhutan nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Asia Seulatan. Neugara ubeut nyan meucurak Keurajeuën ngon geuturi cit ngon nan Nanggroë Naga Geulanteuë. Wilayah Bhutan nyang ubeut nyan meuseupét lam lungkiëk neugara India ngon Rèpublik Rakyat China. Nan neugara nyoe lam bahsa da'irah disinan geukheun Druk Yul, ma'na jih "Neugara Naga". Gamba naga nyang jeuet keu lambang neugara na geupeugot bak 'alam neugara.
Asai nan.
'Bhutan' meuhat keu geucok nan nibak tutô lam Sanskerta 'Bhu-Uttan भू-उत्थान)' nyang meuma'na 'Tanoh Manyang'. Lam peuneugah la'én Sanskertanisasi, 'Bhots-ant भोट-अन्त' meuma'na 'Ujông Tibèt' atawa 'Tunong Tibèt'. Meunan pih padum-padum droë ureuëng Bhutan leubèh galak geukheun nanggroë nyan ngn 'Druk Yul' ngon ureuëng duëk disinan geukheun 'Drukpa'. Nan Dzongkha (ngon Tibèt) keu nanggroë nyan nakeuh 'Druk Yul' (Tanoh Naga Geulanteuë). Kaubit that lagak peumandangan dinanggroë nyan, ngon seungap lagoina meusampoë jeuet takheun nyan nakeuh neugara nyang that lagak dimuka bumoë sa'at jinoe.
Lam tarèh naggroë, Bhutan geuturi ngon le nan, Lagèe 'Lho Mon' (Nanggroë Lam Seupôt dari Tunong), 'Lho Tsendenjong' (Nanggroë Ceundana dari Tunong), 'Lhomen Khazhi' (Nanggroë Peuët Arah dari Tunong), ngon 'Lho Men Jong' (Nanggroë Ubat Teunimoh dari Tunong).
Tarèh.
Keuneubah peukakaih, seunjata, ngon teuninggai dar batèe geupeuleumah kri keu Bhutan nyan ka jeuet keu neduëk manusia phôn that dari abad keu-20 SM (2000 thôn golom Masehi). Mandum gla nan keu naggroë nyan ka geuteumèe lé ureuëng ahli tarèh lam keuneubah sarakata jameun Bhutan ngon Tibèt jameun.
Keujadian nyang meutuléh paléng awai nyang geuteumeung di Bhutan nakeuh keuneubah naseukah lé sidroë bhiksu agama Buddha, Padmasambhava (nyang geukheun cit Gurèe Rinpoche) bak abad keu-8. Tarèh awai Bhutan hana leumah kri, sabab that le ceunatat jameun nyang abéh angoh lam musibah tutông di Punakha, nang nanggroë Bhutan jammeun bak thôn 1827. Dari abad keu-10, keuneumang siyasat nanggroë Bhutan that jipeungarôh lé reusam hudép ureuëng Bhutan nyang "religius". Meumacam bagoë madeuhab Buddha timoh ngon geulindông lé maharaja Mongol ngon Tibèt. Lheuëh runtôh bansa Mongol bak abad keu-14, aneuk-aneuk madeuhab nyan jimeurupah kuwasa lam beunteuëng siyasat ngon agama, akhéjih jeuet keu ji-ék keuh aneuk madeuhab Drukpa bak akhé abad keu-16.
Sampoë 'an abad keu-17, Bhutan nakeuh seubagoë bansa nyang gadôh jimeuprang sama keudroë sampoë meusaho lom lé lama Tibèt ngon peumimpén militè Shabdrung Ngawang Namgyal. Keu cara ngon peutheun nanggroë dari buët jeuheuët bansa Tibèt, Namgyal geupuga saboh jaringan "dzong" (kuta) nyang that kha, ngon laju geupeunyat saboh seunurat hukôm keu geuba raja-raja ubeut di nanggroë nyan u meuyub saboh peumeurèntahan. Lheuëh maté Namgyal bak thô 1651, Bhutan rhôt lom lam harô-hara, akibatjih bansa Tibèt laju jijak prang lom nanggroë nyan bak thôn 1710, sigo teuk bak thôn 1730 ngon jibantu lé bansa Mongol. Banduwa prang nyang han asé keu peutalô Bhutan, ngon bak thôn 1759 bandum pihak nyang meupaké geupeugot saboh janji piyôh prang..
Bak abad keu-18, Bhutan geujak prang ngon geukuwasa Keurajeuën Cooch Behar di tunong, akibat prang nyan lé Cooch Behar bak thôn 1772 jilakèe bantu bak British East India Company nyang lé maseukapè niaga nyan jibantu awak Behar bak usé bansa Bhutan, ngon lheuëh nyan lom jibalah jak prang u nanggroë Bhutan bak thn 1774. Prang nyan meu-ulang-ulang na meupadum go tunjak nyang nakeuh geukheun prang meureubôt ceuë nanggroë Bhutan geulawan Inggréh, nyang rayeuek nakeuh Prang Duar 1864–1865). Lheuëh Bhutan talô lam prang, laju jipeugot saboh Meujanji Sinchula, geubôh tandajaroë antara India Britania ngon Bhutan. Keu syarat reuda prang jicok keuh bansa Duar lé Keurajeuën Britania ngon Irlandia. Nyan keuh meu akhé prang anatar India Britania ngon Bhutan.
Bak keunira thôn 1870 sampoë 'an 1885 teujadi padum-padum go tunjak prang syèdara di Bhutan meuseubab ngon meureubôt kuwasa lam nanggroë. Bak thôn 1907, thôn peunténg lam nanggroë nyan, Ugyen Wangchuck jipiléh keu raja pusaka nanggroë lé majeulih rahib Buddha, peujabat peumeurèntah, ngon kawôm ulèe balang peunténg lam nanggroë. Peumeurèntah Britania laju sipakat ateuh peuniléh nyan, ngon bak 1910 Bhutan geutandajaroë saboh janji nyang jeuet keu Britania Raya ‘ji-atô’ bhaih luwa nanggroë Bhutan.
Thôn 1947 bak 15 uroë buleuën 8 India geucok meurdèka dari Britania Raya, Bhutan laju jeuet keu neugara phôn nyang meuakô meurdèka India.
Saboh janji barô nyang rab saban ngon janji thôn 1910 jibôh tandajaroë lé Inggréh bak 1949, lheuëh nyan bansa Inggréh jitinggai wilayah nyan, ngon Bhutan meurdéka peunoh bak 8 uroë buleuën 8 thôn 1949.
Bumoë.
da'rah barôh neugara nyang nakeuh meulingka likok gunong nyang meusalju ngon ikeulim nyang that na leupië bak puncak-puncak nyang manyang. Beunagi rayeuek puncak di barôh nakeuh manyangjih leubèh nibak 23.000 gaki (7.000 mètè) dari muka la'ôt; titék paléng manyang nakeuh Kula Kangri, bak 24.780 gaki (7.553 m), meunan pih bak studi topografi nyang leubèh rinci geupeunyata bahwa ban mandum Kula Kangri na di wilayah Tibèt bak seunipat RRC modern geupeunyata Gangkhar Puensum, nyang khusuih jih jikheun keu gunong paléng manyang, han leupah ék di dônya, leubèh manyang nibak 24.835 gaki (7.570 m). Lam kawan gunong nyan ji-ilé kruëng nyang ië jih kreuëh meusalju, seuneubôk lam lhôk gunong manyang disinan meuhampa padang luwah nyang hijô meunaleuëng keu meunatang nyang geupeulhara lé bansa geubeuë meunatang nyang sipanyang thôn minah-minah lam ranto luwah nyan.
Gunong-gunong Itam di Bhutan teungoh jeuet keu badan ië antara 2 sistem ië utama: Mo Chhu ngon Drangme Chhu. Puncak-puncak di Gunong-gunong Itam na manyang antara 4.900 sampoë 8.900 gaki (1.500 ngon 2.700 m) dpl, ngon kruëng nyang meu-ilé disinan lam ceureulông lam lingka gunong-gunong la'én nyang leubèh meuyub. Rimba di da'irah teungoh jeuet keu da'irah seudia rab mandum hasé uteuën di Bhutan. Torsa, Raidak, Sankosh, ngon Manas nakeuh kruëng Bhutan, nyang ië nibak kruëng nyan meulingkeuë da'irah-da'irah ureuëng meuneugoë. Saboh manfa'at bagi that ramèe ureuëng Bhutan nyang duëk di tanoh manyang blah rot teungoh. | ||
Meulatang | Meulatang nakeuh salah saboh peuneujeuët Allah. Le that curak meunatang nyan, na nyang peuët boh gatéh, na nyang duwa. Na nyang meusayeuëp, na cit nyang meuiku.
Teumpat udép.
Na lam kawan meulatang nyan udép di darat, lagèë manok, iték, asèë, cagèë, gluëh, leumo ngon la'én-la'én lom. Meulatang-meulatang nyang udép lam ië lagèë eungkôt. Eungkôt pih meumacam nanjih, na eungkôt surè, mulôh, kadra ngon nyang la'én. Teuma na chit nyang udép bak duwa pat, meukuseuëdjih udép lam ië ngon bak darat lagèë buya, punyië, cangguëk le lom la'én.
Umpeuën meulatang nyan pih le macam curak, na nyang pajôh ôn kayèë, naleuëng lagèë kamèng, bubiri, leumo, keubeuë, rusa atawa la'én nibak nyan. Na chit eumpeuën meulatang nyan sië, meukeusuëdjih jipajôh sië/tubôh meulatang la'én, lagèë rimuëng, buya, uleuë atawa miseuë la'én. Teuma na chit meulatang nyang pajôh böh kayèë, lagèë eungkong. | ||
Bubiri | Bubiri atawa keubiri ("Ovis aries"), saboh makhluk peuneujeuët Allah ta'ala. Bulèëjih na nyang putéh, na nyang keulabèë. Eumpeuënjih naleuëng, ôn-ôn kayèë. Meunatang nyoë karap saban lagèë kibaih () domba, nyang na bida bacut lungkèë bubiri teupat, meunyoë kibaih lungkèëjih meugulông.
Bubiri na tareumpok lam gampông-gampông, hana jareuëng cit na bak kuta-kuta nyang biasa geubloë keu kureubeuën atawa geupeulahra. Meunyoë geutanyoë peureulèë tabloë, jeuët tajak bak geulanggang bloë publoë hiweuën, jeuët tabloë langsòng bak ureuëng po atawa bak mugèë.
Bak bubiri le faidahjih, kon asoë sië mantong jeuët tanguy, bahkan bulèëjih jeuët tapeugöt keu ija atawa la'énjih, kulétjih jeuët keu bahan peugöt taih, sipatu, taloë keu'iëng atawa la'énjih lagèë nyang na bak nanggroë-nanggroë maju.
Bak tapeulahra bubiri hana that payah, asay na beulanja bacut mantong ka meuhasé ta'ôseuha, eumpeuënjih pih hana hèk bak tamita, jeuët naleuëng atawa ôn kayèë. Lom pih yum bubiri leubèh murah nibak kamèng. Bak tasatoh jih hana that meukarat geutanyoë, adak peunyakét pih jareuëng na.
Mungkén na rakan-rakan atawa syèëdara-syèëdara nyang na meuh'eut peulahra bubiri, jeuët tamulai tajak mita, ta bòh pangkai tabloë bubiri, mungkén raseuki Allah karònya. | ||
Bumoe | Bumoe (lambang: ) nakeuh planèt keulhèe nyang paléng rab ngön mata uroe dan planèt nyang paléng padat ngon nyang keulimong rayek di antara lapan planèt lam sistem mata uroe. Bumoe nakeuh planèt nyang paléng rayek lam kawan peuet planèt nyang na lam sistem mata uroe. Bumoe meujan geukheun cit dônya atawa Planet Biru.
Bumoe ka na yôh 4,54 miliar thôn u likot. Meukheuluk udep ka na ateueh rueng bumoe sangkira 3,5 miliar thôn u likôt. Biosfer bumoe lheueh nyan trép bak trép geuubah atmosfer ngon keuadaan fisik dasar laenjih, nyang geupeumungken keujadian reproduksi organisme seureuta geubeuntuk lapisan ozon, nyang meusigo ngön mideuen magnet. Bumoe geuteugah radiasi mata uroe nyang bahya ngon geupeumungkén meukheuluk udep mikroskopis keu jiudép ngon aman di darat. Sipheuet fisik, seujarah geologi, ngön orbit bumoe geupeumungkén udep jeuet bertahan.
Asoe.
Litosfer Bumoe teuplah keu padum-padum boh segmen kaku, atawa lempeng tektonik, nyang meu-ubah-ubah di mandum permukaan Bumoe seulama meujuta-juta thon. Lubeh nibak 70% bumoë teutôb lé ie, ngon nyang la'én nibak nyan nakeuh banuwa ngon pulo-pulo nyang na le la'ôt ngon sumber ie nyang jeuët keu peuneujeuët hidrosfer. Kutôb bumoë kayém that teutôb ngon ié jeue; ié jeue nyang le di Antartika ngon ié jeue di kutub. Dalam bumoë mantöng aktif, ngon inti njang leubèh dalam nakeuh beuso, inti luwa nakeuh cairan nyang peugot medan magnet, ngon lapisan nyang leubèh leubèh padat di dalam mantöng.
Orbit.
Bumoe meu interaksi gravitasi deungen objek laen di angkasa, terutama mata uroe ngen buleun. Watee geukeulileng Mata Uroe lam saboh orbit, Bumoe meu'ubah bak sumbu jih 366,26 kali, nyang peuget 365,26 uroe mata uroe atawa saboh thon sidereus. Putahan Bumoe bak sumbu jih meu'ubah 23,4° nibak serenggangan bidang orbit, nyang peuget perbedaan musem di permukaan Bumoe deungen periode saboh thon tropis (365,24 uroe mata uroe). Buleun nakeuh saboh-saboh jih satelit alami bumoë, nyang mulai geubimbéng bumoë kira-kira 4,53 miliar thôn nyang ka u likôt. Interaksi gravitasi antara Bintang ngon Bumoe geupeusiblah pasang, geupeutentei sumbu jih, dan seucara meutahap geupeutren rotasi Bumoe.
Meukheuluk udép.
Bumoe nyoe nakeuh teumpat tinggai keu meuribe-ribe makhluk udep, termasok manusia. Sumber daya mineral bumoë ngon produk biosfer la'én geubantu keu peuseudiaan sumber daya keu geudukung populasi manusia global. Wilayah bumoë nyang ka jiduek lé manusia ka geupeusapat lam 200 nanggroë nyang meukuasa, nyang saléng meuhubông ngon saboh la'én meulalu diplomasi, pariwisata, perdagangan, ngon aksi militer. | ||
Calitra | Calitra atawa ceuritra biasa na geu peugah-peugah lé ureuëng-ureuëng tuha masa awai. Watè malam uröe dang-dang teuënguët, na geu ceurita meu dua-lhè pucôk.
Ceurita peulandôk rôh ubit-ubit tanyöe na keuh ceurita nyang paléng ta galak. | ||
Cicém | Cicém nakeuh meunatang nyang rôh lam kawan meunatang meutuleuëng ruëng (vertebrata). Kri meunatang cicém nyan meubulèe ngon meusayeuëp. Fosil nyang that tuha nibak cicém ka meuteumèe di Jeureuman ngon geupeunan Archaeopteryx.
Jeunèh-jeunèh cicém nyan that le macam, phôn cicém subang nyang ubeut sampoë cicém unta nyang leubèh manyang nibak ureuëng. Bak keunira na dum 8.800 – 10.200 spesies cicém ban sigom dônya; ngon na dum 1.500 jeunèh nyang hudép di Indônèsia. Meubagoë jeunèh cicém nyan geukira lam glah Aves.
Le nibak cicém nyan jipajôh eumpeuën sikureuëng-kureuëngjih sikhan geuhon badan jih tiëp uroë.
Cicém ngon manosia.
Nibak cicém le that meunapha'at lam udèp manosia. Na padum-padum boh jeunèh cicém nyang ka geuhiro lé manosia lam watèe nyang that na trép. Jeunèh-jeunèh nyan lagèe manok, iték ngon puyôh, bandum jeunèh nyan ka jeuët keu nè utama protein nyang peunténg keu udép manosia, got nyan siëjih atawa bohjih.
Bagöe la'én nbak cicém nyan nakeuh, na nyang hareuëm pajôh meunurôt agama. Cicém nyan na nyang jitém seu'iet, na cit nyang kleuët, hudép lam uteuën atawa lam blang. Cicém-cicém nyang han jeuët pajôh meunurôt Islam nakeuh cicém nyang jicok umpeuen deungön gakijih, lagè kleuëng, siwah/tiwah, nggang atawa la'én nibak nyan. Salang cicém nyang jeuët pajôh siejih miseuë rampineueng, leuëk, mirahpati, tulô atawa la'én jih.
Cicém di Acèh.
Meunurôt data Avibase, jumeulah spèsies cicém nyang na di Acèh na 542 boh spèsies. Dari jumeulah nyan, na 25 boh spèsies nyang ka jareueng jiteumèe. | ||
Gajah | Gajah, salah saböh meunatang nyang raya, na beuralè, na gadéng nyang cukôp meuh'ay yumjih. Gajah na bak padum-padum nanggroë, lagèë nanggroë Thailand, Éndônèsiya, Afrika atawa nanggroë la'én. Di Nanggroë Acèh Darussalam gajah geuhôy deungon nan 'Po Meurah'. Na padum-padum boh teumpat geulatih gajah, lagèë di Sarèë Aceh Rayek, Lhôk Seumaw'è atawa bak teumpat la'én. Gajah nyang jithèë that gajah putéh lagèë di Thailand. Di Acèh geupeunan Gajah Kéng. | ||
Gulat | Gulat na keuh cabeung ulah raga nyang cukôp le urueng galak. | ||
Hadih | Hadih meunyöe lam Arab hadist (), areuti jih peugah haba atawa narit, na chit areuti jih barô, ban na. Teutapi nyang geumeukeusued disinöe na keuh hadih nyan "ucapan/narit, beuet, iem/seungap nabi Muhammad SAW". Meunyöe lam qa'idah jih geukheuen Peukara-peukara nyang geu peusadue (na hubôngan) keu Nabi Muhammad SAW nibak narit/ucapan, beuet, iem atawa contoh/miseu beuliau. Lam bahsa Arab jih : الحديث هو ما أضيف إلى النبي صلى الله عليه وسلم قولا أو فعلا أو تقريرا أو صفة
Seula'én nibaknyan na löm istilah-istilah nyang saban makna ngön meukeuseuëd ngön hadist, miseuë الخبر (al-khabar), الأثر (al-atsar), السنة (as-sunnah, nyan bandum saban makna deungön hadist. | ||
Narit ma ja | Hadih maja nyan nakeuh tutô ureuëng tuha away nyang jeuët tacok keu hikeumah sipanyang umu geutanyoë. Na nyang jeuët keu peulajaran dan jeuët tameuamay nibak tutô nyan. Hadih maja nyan meualeuk-aleuk asoëjih meutamah lagak lom tutô nyan bak ta deungo.
Miseuë.
Nyoë nakeuh padum-padum boh miseuë hadih maja. | ||
Haji | Haji nakeuh salah saboh nibak ibadah nyang geupeu wajéb lé Allah ta'ala ateuëh ureuëng nyang ka mampu. Haji rôh lam salah saboh rukôn Islam. Meunan meunurôt lam padum-padum boh hadih nabi SAW.
Haji husôh geupeubeuët lam beuleuën-beuleuën nyang ka meuteuntè, mulai beuleuën Syawal, Zulqa'idah tamah 10 uroë beuleuën Zulhijjah. Ibadah haji nyoe geupeubeuët bak teumpat-teumpat nyang ka meuteuntè, hanjeuët barang kapat.
Lam riwayat, nyang phôn-phôn that peubeuët ibadah haji nakeuh nabi Adam As. Nyang geu haji geujak ngon tapak nibak nanggroë Hindi. Na 40 gö haji nyang ka geu peu beuët lé Nabi Adam As. | ||
Meudeuhab Hanafi | Meudeuhab Hanafi geupeudöng lé Imeum Abu Hanifah Nu'man bin Tsabit, lahé thôn 80 H, meuninggai thôn 150 H di Baghdad, Irak. Gopnyan geumeurunoe di Kufah, di sinoekeuh gopnyan mulai geususôn meudeuhab. Murid-murid Abu Hanifah ramè, ureuëng nyan antara la'én, Abu Yusuf, Muhammad bin Hasan ngön Zufar. Mazeuhab Hanafi nyoe le meukeumang di Baghdad, Parsi, Bukhara, Meusé, Syam, meunan chit löm bak teumpat la'én. | ||
Hareuta bawaan | Hareuëta bawaan, na chit geukheuën hareuëta tuha, nakeuh hareuëta nyang na geureumpok lé sidroe lakoe atawa binoe (peureumoh) yoh goh meunikah.
Hareuëta nyoe na geureumpok ngon cara teuëng pusaka, geubloe, hibbah gop, wakaf ureuëng la'én atawa la'én jih. Nyoe hareuëta nyoe hana rôh lam beunileuëng peumbagian hareuëta pusaka (waréh). | ||
Hareuta tirkah | Hareuta tirkah nakeuh harta peuninggalan si mayet yoh goh dikureung biaya tajhiz mayet, wakaf, hibah,biaya pengobatan,dan hutang. | ||
Hikayat | Syèdara-syèdara lôn, na tom neu baca atawa neu deungö Hikayat Prang Sabi?. Mungkén na neu simak-simak hikayat nyan, nyang geuriwayat teuntang salah sidroë Sahabat Nabi nyang geu meuprang deungon ureuëng kaphé sampöe göpnyan maté syahid.
Nyan na keuh salah saböh miseuë hikayat. Lë la'én löm hikayat nyan. Na chit hikayat-hikayat la'én, miseuë jih Malém Diwa ngon Putroë Bungsu, hikayat Indra Budiman atawa la'én lom nibak nyan.
Salah sidroë tokoh nyang kayém that neuba hikayat-hikayat nyan na keuh Almarhôm Tgk Adnan PM-TOH. Yôh masa away-away ka na geu peutamong lam reukaman kasèt-kasèt tip. Oh lhueh meuninggai Tgk Adnan hana nyang saban lagè gopnyan, bah pih na nyang gantoë tapi hana that saban ngon Tgk Adnan. | ||
Ibrahim | Ibrahim nyan nan salah sidroe Nabi ngon Rasul nyang geu utôh lé Allah ta'ala. Gopnyan aneuk nibak Tarikh, teutapi na cit nyang peugah gopnyan aneuk Azar, tukang peugot patông.
Meunyo ta kalon-kalon bak silsilah keturunan Nabi Ibrahim As ret jalur Bin Tarikh, nyan trôh meuhubông ngon Nabi Nuh As.
Bak masa Nabi Ibrahim As, na sidroe raja zalém, nan jih Namruz La'natillah alaihi, nyang jipoh mandum urueng nyang hantém patéh parintah jih. Jipaksa ureueng tamong agama jih, jiyuw seumah patông. | ||
Nabi Idris | Nabi Ideurih atawa Idris (), na keuh salah sidroe manusia nyang phôn-phôn that geubri pangkat nabi lé Allah 'oh lheueh Nabi Adam ngon Nabi Syits As. Geupeutrôh haba lé Ibnu Ishak, Nabi Ideurih nakeuh nyang phôn-phôn that geuteumuléh deungon kalam. Keuleubèhan nyang la'én nyang neubri lé Allah, gopnyan sampoe 'an uroe nyoe mantong udép, geumeuteumpat di langèt. | ||
India | India nakeuh saboh neugara nyang na di wilayah Asia Tunong.
Neuweuek wilayah.
India nakeuh neugara fèderal nyang teudöng nibak 29 boh neugara bagian ngön 7 wilayah union. | ||
Inggréh | Inggréh (Bahsa Inggréh: England) nakeuh saboh nanggroë nyang na di banuwa Iërupa blah barat.
Ulee prentahjih nakeuh peudana meuntroe, tapi ulee neugarajih nakeuh raja atawa ratu. Neugara nyoe nakeuh neugara maju. | ||
Internèt | Internèt (lam bahsa inggréh internet, 'interconnected-networking') nakeuh saboh rangkaian komputer nyang meuhubông lam padum-padum boh rangkaian. | ||
Nabi Isa | Nabi Isa As aneuk siti Maryam Binti Imran, siti Maryam nakeuh salah sidroe ureung inong nyang that saleh.
Siti Maryam geu peutimang lé Nabi Zakaria As, Siti Maryam neu peu teumpat lam mihrab, bak saboh teumpat lam mesjid, nyang hana meusidroë ureuëng pih nyang tamong keunan seula'én Nabi Zakaria As. Beuët Siti Maryam lam mesjid nyan nakeuh geu ibadah keu Allah deungon sunggôh-sunggôh nyang hana soë ék bandéng ngon ureuëng la'én bak masa nyan.
Barô na geuteubiet nibak meuseujid nyan meunyona hajad atawa ka trôh halangan/haid geuh. Beutôy-beutôy ureuëng that ta'at Siti Maryam.
Lahé Nabi Isa.
Nabi Isa geupeulahé u donya lé Allah deungon hana ayah, teutapi deungon cara geupruh roh le malaikat Jibril As lam rahim Siti Maryam. Lagè nyang na meutuléh lam Alqur'an, surat Al-Ambiya ayat 89-91 | ||
Ishaq | Lagè nyang ka ta teupeuë, bahwa sajih Nabi Ibrahim as na duwa droë peureumöh, Siti Hajar ngon Siti Sarah. Bak Siti Hajar lahé Nabi Ismail as, bak Siti Sarah lahé Nabi Ishaq As.
Napeuneugah lam saboh riwayat, Ishaq areuti jih 'teukhém', geupeunan lagènyan kareuna mak Nabi Ishaq, Siti Sarah teukhém geuëh sabab geu deungo haba nibak Malaikat gopnyan akan meungandung atawa hamè, padahai umu gopnyan ka sikureuëng plôh sikureuëng thôn, nabi Ibrahim ka na umu sireutôh duwa plôh thôn. Na cit riwayat nyang peugah umu Siti Sarah bak watè nyan sikureuêng plôh thôn, nabi Ibrahim sireutôh thôn.
Siti Sarah geurasa droe geuh ka tuha that untôk meulahé sidröe-sidröe aneuk miét, sabab nyan keuh teukhém bak watè geudeungo haba Malaikat, gopnyan akan na aneuk miét. | ||
Nabi Isma'il | Nabi Ibrahim na padum-padum droe aneuk, teutapi nyang na meugah duwa droe sagai, nyan keuh Isma'il ngon Ishak. Nabi Ismail as, lahé bak mak geuh siti hajar, Nabi Ishak lahé bak Siti Sara. | ||
Éseutamu | Éseutamu () nakeuh saboh banda rayek nyang na di Turuki. Sigoh geupeutaklôk lé ureuëng Islam, banda nyoë nakeuh nang nanggroë Keurajeuën Bizantium nyang nanjih Konstantinopel. | ||
Istinbath | Istinbath nakeuh cok saboh hukôm bak dali-dali nash. | ||
Itali | Itali nakeuh saboh nanggroë nyang na di Ierupa Seulatan ngön nang nanggroe di Roma. | ||
Ië beuna | Ië beuna nan keu saboh bakat raya nyang teuka di laôt. Di Acèh musibah ië beuna nyan meukeujadian bak 26 uroë buleuën 12 thôn 2004. Musibah nyan meukeujadian lheuëh Geumpa bumoë Laôt Hindia thôn 2004, 9,3 Skala Ricter (SR), seugolom nyan na cit musibah ië beuna di Acèh nyang keunong u wilayah pulo Simeuluë thôn 1908. Lam bahsa Simeuluë ië beuna nyan geukheun smong, salang lam bahsa Jeupang geukheun tsunami.
Asai mula teujadi ië beuna.
Ië beuna jeuët nibak meumacam cara, jeuet nibak peuë mantong nyang jeuet keu kacho lam ië laôt nyang meugantoë jumeulah massa ië nyang rayek nibak biasajih. Runtôh nyang raya di meuyub laôt, nyang kayém takalon 'oh na geumpa teuga, nyan jeuet cit keu ië beuna. Watèe runtôh bumoë di meuyub laôt, muka ië laôt hana lé timang jiubah le lon nyang meugrak ngon meuiseuek ban sipanyang meuyub laôt.
Lheuëh nyan gaya gravitasi jihuë geulumbang ië beuna meuseubab ngon kacho phôn bak muka ië laôt. Na cit, beureutôih gunong meuapui lam laôt, meunyo teuga that teunaga yôh beureutôih nyan jeuet dicipta saboh teunaga meuteugon nyang jigantoë ruweuëng lam ië ngon laju jeuet keu ië beuna. Runtôh bumoë di darat jeuet cit keu ië beuna, 'oh watèe meugom runtôhan raya lam ië laôt nyang meukacho ië laôt nibak ateueh. Meunan pih kon lagèe ië beuna nyang jeuet nibak geumpa bumoë, ië beuna nyang jeuet nibak mekanisme non-seismik biasajih bagah gadoh ngon jareuëng that trôh u garéh panté nyang jeuôh nibak asai teuka ië.
Tanda ië beuna teuka.
Ië beuna jeuet ta tanda meunyoe ta kalon ië la'ôt jisurôt, ngon lheueh nyan teuka geulumbang nyang meubida ngon geulumbang nyang biasajih jeuet nibak di pôt lé angén, atawa na geulumbang nyang le 'oh takalon dari binèh panté. Geulumbang nyang meuseubab ngon pôt angén nakeuh na cré watèe antara duwa geulumbang, watèe antara nyang nakeuh limong sampoë 20 detik ngon panyang geulumbang nyan na 100 sampoë 200 metè. Salang ië beuna na cré waatèe lam siplôh minèt sampoe duwa jeuëm ngon panyang geulumbang leubèh nibak 300 mil.
Sistem peuingat awai.
Le banda-banda nyang na di dai'rah pasifik, utama that di Jeupang ngon Hawaii nyang ka geupeugot sistem peuingat ië beuna ngon cara peuseulamat droë 'oh teuka musibah nyan. Musibah ië beuna nakeuh jeuet geubaca teunanda jih ngon meumacam institusi seismologi bak mandum wilayah di dônya. Ngon keujadian teuka ië beuna nyan jeuet geukalon ngon peukakaih nyang geubôh di meuyub la'ôt atawa di ateueh nyan, peukakaih nyan meuhubông teuma ngon satelit.
Peukakaih nyang geurakam teuneugon bumoë dimeuyub la'ôt saban-saban ngon nyang meu-apông di ateuëh ië la'ôt geupeunan "bouy". Sistem nyoe phôn that geunguy di Hawaii bak thôn 1920. Dudoë geukeumang lom sistem nyang leubèh hayeuë lheuëh musibah ië beuna nyang brat that bak uroë 1 buleuën 4 thôn 1946 ngon uroë 23 buleuën 5 thôn 1960. Amirika Carékat geupeugot Pusat Peuthèe Ië beuna (" Pasific Tsunami Warning Center ") bak thôn 1949, bak thôn 1965 jaringan data nibak pusat nyan ka meuhubông ngon sistem peuingat internasional. d
Salah saboh sistem keu geuseudia peuingat awai ië beuna nakeuh, CREST Project, nyang geubôh di panté barat Amirika Carékat, Alaska ngon Hawaii lé USGS, NOAA, ngon Pacific Northwest Seismograph Network, seureuta lé lhèe boh jaringan seismik universitas.
Sistem peuingat ië beuna di Indônèsia.
Lè peumeurèntah Indônèsia, ngon beunantu neugara-neugara la'én keu geukeumang cit Sistem peuingat ië beuna nyan disinoe. Nyang geupeunan ("Indonesian Tsunami Early Warning System - InaTEWS"). Sistem nyoe meupusat di Badan Meteorologi, Klimatologi, dan Geofisika (BMKG) di Jakarta. Sistem nyoë ka mungkén bagi BMKG jeuet geukirém tanda peuingat ië beuna meunyoë ka teujadi geumpa nyang mungkén jeuet keu punca musibah. Lam geukeumang nyan geurancana bak saboh uroe singoh sistem nyan jipeuteubiët kri 3 teuningkat tanda peuingat, mandum tanda nyang jipeuteubit nyan nakeuh paih ngon sistem Meudukông bak cok Peunutôh ("Decision Support System - DSS"). Sistem nyoe geurancang cit beujeuet jibri tanda paléng trép 5 minèt lheuëh teujadi geumpa. Sistem Peuingat Awai ië beuna nakeuh 4 bagoe: Èleumèe bhaih Bahaya ngon Resiko, Keunira, Peuingat, ngon Tindakan.
Ië beuna Acèh thôn 2004.
Wilayah pasi barat Acèh, jitamong Banda Acèh, Calang, ngon Meulaboh, nakeuh da'irah nyang that brat keunong musibah nyan. Keunira kureubeuën nyawong lam keujadian musibah nyan nakeuh meumacam-macam, bak peuneugah nyang sahèh geupeugah jumeulah ureuëng di Acèh nyang meuninggai lam musibah nyan na leubéh nibak 170.000 droe. Ngon na 500.000 droe ureuëng nyang hancô rumoh ngon hareuta. Musibah ië beuna nyan meu ulang lom bak 26 uroë buleuën 5 thôn 2005 watèe geumpa lam la'ôt keuduwa nyang teugajih 9,1 bak skala Richter di la'ôt antara Simeuluë di Acèh ngon Nias di Sumatera Barôh. Geumpa keuduwa nyoë jeuët keu meuninggai na 905 droe ureuëng di da'irah nyan.
Meuseubab ngon musibah nyan that ramèe trôh beunantu u Acèh ngon Indônèsia dari mandum neugara ban sigom dônya. Ngon geupeugot mandum nyang ka reuloh, geubantu hudép masyarakat nyang jeuët keu kureubeuën ngon macam-macam nyang la'én. Ngon na musibah nyan cit ka reuda prang di Acèh antara Geurakan Acèh Meurdèka ngon Indônèsia, banduwa pihak nyang meupaké yôh nyan geumeusipakat keu peugot damèe di Acèh guna puga keulayi Acèh lheuëh musibah raya nyan.
Badan peumeurèntah nyang mat peunutôh keurija puga Acèh ngon Nias yôh nyan nakeuh geupeunan BRR NAD-NIAS. Ngon na meumacam badan ngon organisasi internasional la'én nyang meukeurija saban cit. Organisasi internasional nyang meujasa puga keulayi Acèh yôh nyang nakeuh lagèe: USAID, Islamic Relief, Muslim Aid, World Vision, Care, UN-Habitat ngon la'én-la'én. Mandum neugara na cit meubantu peugot Acèh lheuëh musibah. Na nyang langsông geutamong meunan lheuëh musibah, na cit nyang teuka dudoë ngon geuba meumacam jeunèh beunantu keu ra'yat Acèh. Ateuëh keurija nyan lé peumeurèntah ngon mandum ra'yat Acèh neuhareutoë sabah ngon teurimong geunaséh keu mandum pihak nyan, nyang geubôh tanda rot saboh peuneugot taman di tanoh lapang Blang Padang di Banda Acèh. | ||
Jalan Raya | Tabeudöh bak saboh teumpat tajak bak teumpat laén, boh tajak ngon tapak atawa tajak ngon kandraan, miseu: ngon moto, ngon kapai ie atawa ngon kapai teurebang, nyan geukheun transportasi. Transportasi di nanggroe geutanyoe ka maju that. Ho nyang takeumeung jak jinoe ka rijang trôk. Jalan-jalan ka luah that hana lagèe jameun lé. | ||
Jeupang | Jeupang atawa Japang (, nan raseumi: , nakeuh saboh nanggroë meupulo di Asia Timu. Wilayahjih di ujông barat Samudra Pasifik, di siblah timu laôt Jeupun. Jeupun meujiran deungon nanggroë China, Korea ngon Rusia. Pulo paléng barôh nakeuh di Laôt Okhotsk dan blah paléng tunong nakeuh pulo-pulo ubeut di timu Laôt Cina Timu paihjih di blah tunong Okinawa nyang meujiran deungon Taiwan.
Ureueng duek.
Sukèë nyang na di Jeupun nakeuh nyang paléng le sukèë Jeupun (sukèë Yamato), nibak nyan na lom sukèë awak awai nyang leubèh dit lagèë sukèë Ainu bak pulo Hokkaido deungon sukèë Ryukyu bak pulo-pulo Ryukyu di tunong pulo Kyushu.
Bahsa raseumi nanggroë nyoë nakeuh bahsa Jeupun. Alam nanggroë nyoë geupeunan "Hi no maru". Pulo-pulo rayek nanggroë nyoë na peuët boh, geuturôt di nyang paléng rayek nakeuh Honshu, Hokkaido, Kyushu, ngon Shikoku. Pulo-pulo ubeut that jay di Jeupun, miseu pulo Tsushima, Iwojima, ngon nyang la'én lom. Jeupun jinoë ka jeuët keu saboh nanggroë nyang ka hayeuë bak tèknologi, èkonomi, ngeun ileumèe di Asia ngon dônya.
Neuweuek nanggroe.
Wilayah Jeupun geuplah lam 47 boh prefektur nyang tiep-tiepjih na gubernur ngon diwan rakyat droejih. Prefektur geuplah lom jeut keu banda, banda ubit, ngon gampong. | ||
Kaphé | Kaphé () meuhareutoe hana tém meuiman keu Allah ngön rasul Allah atawa ureuëng nyang ingka, hana tém tamöng Agama Iseulam.
Lam hukôm fiqah kaphé na padum-padum bagöe, na kaphé nyang geupeunan kaphé harbi, nyankeuh kaphé nyang jeulaih-jeulaih meumusôh ngön ureuëng Iseulam, seuhingga nyankeuh geuyue prang lé Nabi Muhammad saw. Sabab nyankeuh geupeunan kaphé harbi nyang hareutoejih kaphé geuyue prang.
Na cit kaphé nyang geupeunan kaphé dzimmi, nyakni kaphé nyang tém tundôk keu ureuëng Iseulam atawa nyang jiduek lam nanggroe ureuëng Iseulam deungön jibayeuë jizyah. Kaphé dzimmi nyoe geulindông lé ureuëng-ureuëng Iseulam, h'an jeuët na söe peukaru. Saboh treuk bagoe kaphé, nanjih kaphé murtad. nakeuh kaphé nyang jiteubiet nibak Iseulam. Nyankeuh kaphé nyang paléng brôk. | ||
Katolik | Agama Katolik, salah saboh agama nyang na di donya, agama nyöe meu beudoh/maju bak nanggroe Eropa/barat, na chit maju bak nanggroe-nanggroe la'én lagèe nanggroe-nanggroe di Asia. Katolik Roma nakeuh salah saboh nyang jithèe lé donya. Disinan na nanggroe geupeunan Vatikan, nanggroe nyang ubeuet teutapi rayek that peungarohjih. | ||
Keubeue | Keubeue ("Bubalus bubalis") saboh jeunèh meunatang nyang geupeulara, meunatang teureunak. Le teumpat na tareumpok keubeue, ladôm na teuikat atawa teukurông, na cit nyang teupeulheuëh jimeurabé lam-lam glé. Keubeue jinoe jeuet tateumèe di Ierupa, Amirika Seulatan, Amirika Utara, ngön Afrika.
Keubeue karap saban lagèe leumo, cuma nyang na meubida bak wareuna ngön lungkèejih. Wareuna keubeue le nyang itam atawa putéh jagat, meunyoe leumo le nyang mirah meujampu itam/suklat. Na cit itam meujampu mirah. Lungkèe keubeue leubèh panyang nibak leumo.
Yôh away-away dilèe keubeue geupeuguna untôk tarék nok jak meu'ue lam blang, na nyang geupasang geurubak. Na cit geusie geucok asoejih. Kulétjih geupeugèt keu keureupuk, geupeunan keureupuk kulét keubeue. | ||
Kyrgyzstan | Kyrgyzstan nakeuh saboh neugara nyang na di peorl Eleine Cornelio.
Neuweuek nanggroe.
Kyrgyzstan geuweuek lam tujôh boh propinsi (sing. "oblast" (область), pl. "oblasttar" (областтар) deungon gubernur geutunyok lé kuwasa pusat. Nang nanggroë Bishkek deungon banda paléng rayek keuduwa Kyrgyzstan, Osh, meuklèh kuwasa bandajih ("shaar") deungon sifeuët santeuët propinsi.
Propinsi deungon banda-banda rayekjih nakeuh: | ||
Komputer | Komputer nakeuh saboh alat nyang geunguy keu olah data meunurot prosedur nyang ka geupeurumus. | ||
Kristen | Kristen nakeu saboh agama nyang bicah dari agama nyang awayjih meu'ukeu bak nabi Isa as., naseurani. Sabab agama naseurani bicahjih lam 2 boh peureuté rayek nyan keuh Katolik ngon Protestan.
Nibak nyan, na laen-laen lom aliran di agama Kristen, miseu Oreuthodox, Methodist, atawa Advent uroe keu tujoh, ngon la'en lom. | ||
Al-Qur'an | Al-Qur'an () atawa Kuruan nakeuh kitab suci agama Islam. Kitab nyoe Neupeutren lé Allah keu Nabi Muhammad saw. röt malaikat Jibril. Surat nyang phôn that geupeutren nakeuh Surat Al-'Alaq ayat 1-5 'oh watèe Nabi Muhammad geumeukaluet lam Guha Hira. Salang surat nyang seuneulheueh geupeutren nakeuh Surat Al-Maidah ayat 3.
Dapeuta surat.
Nyoë nakeuh dapeuta surat-surat lam Al-Qur'an: | ||
Kurów | Kurów (IPA: ['kuruf]) nakeuh saboh gampông nyang na di nanggroë blah röt teunggara Polandia. Neuduëkjih antara kuta Puławy ngon Lublin, toë rap kruëng Kurowka. Gampông nyoë nakeuh gmina (seutingkat deungon Kelurahan di Éndônèsiya). Na lam wilayah Propinsi Lubelsky. Na ureuëng tinggai di sinan 2.811 droë ureuëng (bak thôn 2005). | ||
Kuwait | Kuwait nakeuh saboh neugara nyang na di wilayah Asia Barat. | ||
Laôt Mirah | La'ôt Mirah (Bahsa Arab: بحر الأحمر "Bahrul-Ahmar"; Bahsa Ibrani: ים סוף "Yam Suf"; Bahsa Tigrinya: ቀይሕ ባሕሪ "QeyH baHri") nakeuh saboh lhôk blah rot barat Jazirah Arab nyang meupisah deungon banuwa Asia ngon Afrika. Rot u laot blah tunong rot Babul Mandib ngon Lhôk Aden, sedangkan blah utara na Semenanjung Sinai deungon Terusan Suez. La'ôt nyoe di teumpat nyang luwah jeu'ôhjih 300 km ngon panyang 1.900 km ngon titek paleng lhôk 2.500 m. | ||
Leumo | Leumo nakeuh saboh bagoë meunatang nyang cukôp le na di Acèh, 'oh watèë karap puasa atawa uroë raya haji le geusië keu sië meugang, meunyo bak uroë raya haji na cit nyang geusië leumo keu kureubeuën. Padum-padum watèë nyang ka trép u likôt, leumo na cit geuba u blang keu jak meugoë.
Faidah-faidah nyang na bak leumo, antara la'én sië jeuët ta pajôh, jeuët ta prah ië abin/mom-jih. Kulét jih geupeugöt keu tambô. | ||
Ma'rifah | Wajéb ateuëh geuëtanyöe ummat Éseulam beutaturi Allah, Rasul, Malaikat ngön la'én-la'én peukara. Nyöe keuh nyang geupeunan Ma'rifah ().
Ma'rifah nyöe hai nyang phôn-phôn beuna bak sidröe-sidröe insan.
Kareuna nabi Muhammad SAW, na neupeugah: .
Öh lheuëh nyan löm, han sah ibadat meunyöe hana taturi Allah Ta'ala, lagè nyang na geukhuën lé para Ulama, .
Soe mantong nyang hana Allah, ureuêng nyan mangat ji daya lé iblih atawa Syethan. Nyang paléng geuharap lé ureuêng-ureuêng salèh, hamba Allah nakeuh beu meuteumeung ma'rifah lam dada, geumeudô'a sabé-sabé bak pö beu geubri ma'rifah nyan ngon geu meulakè bèk sampöe gadöh ma'rifah nyanh kana. | ||
Madinah | Madinah atawa Madinah Al Munawwarah: مدينة رسول الله atawa المدينه, (geupeunan cit Madinatur Rasulullah, Madīnah an-Nabī) nakeuh banda utama di Arab Saudi. Nyoëkeuh banda nyang that rameè geukunjông lé ureuëng Islam. Disinan keuh Rasulullah SAW neuwafeuët ngon disinan keuh kubu neuh. Nyan nakeuh banda suci keu-2 bagi ummat Islam. Bak masa Nabi Muhammad SAW, banda nyoë jeuët keu pusat da'wah, meurunoë, ngon peumeurèntah Islam. Dari banda nyoë Islam meukeumang keu sigom tanoh Arab 'oh lheuëh nyan ban sigom dônya.
Bak thôn 1 H (622 M) Nabi Muhammad SAW ngon ureuëng Islam dari Makkah ka neu Hijrah u Madinah. Ngon trôh laju keunan mandum ureuëng Islam nyang phôn-phôn that meuagama Islam keunan keu geujak meurunoë agama langsông nibak Nabi.
Madinah nakeuh teumpat bak teudong lhèe boh peuneudong meuseujid nyang that utaa lam tarèh Islam. Nakeuh disinan Meuseujid Nabawi (meuseujid Nabi), Meuseujid Quba (meuseujid phôn lam Islam), Meuseujid Qiblatain (meuseujid dua qiblat) di meuseujid nyan teumpat qiblat neupinah dari Yerusalem u Makkah.
Lagèe banda suci Makkah al Mukarramah u Madinah al Munawwarah meuhat nyang jeuët tamong keunan nakeuh ureuëng meuagama Islam mantong. Lam agama Islam geuyakin nyang nakeuh ayat Al Qur'an nyang geupeutrôn di Madinah pih geupeubida ngon nyang geupeutrôn di Makkah. Di Madinah keuh teudong phôn pusat meukeumang agama Islam bak masa Nabi, meusambông teuma ngon peuët droë sahabat Abu Bakar Ash-Shiddiq, Umar bin Khattab, Utsman bin Affan ngon Ali bin Abi Thalib
"Madinah" nakeuh narit nibak bahsa Arab nyang meuareuti "banda", jameun nan banda nyan "Yatsrib" nyang dudoë geugantoë lé Nabi.
Lawét nyoë, ureuëng duëk di banda nyan nakeuh 600.000 droë. Ngon banda Makkah na jeu'ôh leubèh kureuëng 340 km blah rot sibarôh. Yôh masa dilèe keu geujak dari Makkah u Madinah peureulèe watèe nyang that trép, meunyoë geujak ngon unta abéh watèe si buleuën lam meujak nyan. Jinoë meuhat cit 6 jeuëm jak rot ra'uëh tol nyang geupeugot l épeumeurntah Arab Saudi. Bak masa keurajeuën Utsmani, na ra'uëh geuritan apuy nyang meuhubông Madinah ngon Amman (Yordania) seureuta Damaskus (Syria) nyang jeuët ra'uëh nyan nibak beunagi ra'ueh geuritan apuy Istambul (Turki)-Haifa (Israel) nyang geuturi cit ngon nan Hejaz Railway. Jinoë ra'uëh nyoë hana lé ngon seutasiôn geuritan apuy Madinah ka geupeugot keu museum. Dilèe ra'uëh nyan geunguy keu mangat ureuëng bak geujak u Madinah ngon keu geujak peunuët ibadah Haji. Jinoë lam ka keumaih ra'uëh darat, banda Madinah jeuët ta teuka rot ra'uëh darat. Meunyoë ngon peusawat ateuëh tujuan Madinah payah ta piyôh dilèe di Bandara King Abdul Aziz Jeddah, atawa jeuēt cit langsông tren peusawat di Bandara Pangiran Mohammad bin Abdul Aziz, Madinah.
Éhtisa.
Yôh masa seugolom Islam bak thôn 622 M, banda nyoë nakeuh Yatsrib, saboh banda oasis. La'én nibak bansa Arab, di Yatsrib na cit ureuëng Yahudi, lam jiyakin lé ureuëng Yahudi masa nyan nakeuh Yatsrib nyan seubagoë banda nyang geujanji lé Tuhan lam kitab-kitab awaknyan keu teumpat neuduëk nabi akhé jameun. Nan banda nyan neuubah lé nabi jeuët keu Madinatun Nabiy (مدينة ٱلنبي "banda nabi") atawa Al-Madīnatul Munawwarah (المدينة ٱلمنورة "banda nyang peungeuh" atawa "banda nyang meucahya"). Madinah geupeurayeuk seubab disinan na Meuseujid Nabi ngon seujarah banda nyan nyang jeut keu nanggroë nyang tém peulindông Nabi ngon sahbat neuh ngon ummat Islam lheuh jiancam lé kawôm Quraisy Makkah. Nabi wafeut di Madinah ngon meukubu nibak teumpat nyang geupeunan Raudhah. Jirat Nabi nibak masa nyoë nakeuh dimeuyub Qubah Ijô, ngon na cit disampéng Nabi dua droë sahabat nyang mulia Abu Bakar Ash-Shiddiq ngon Umar bin Khattab, neuduëk kubu nyan nakeuh pah bak teumpat nyang jameun nakeuh rumoh Rasulullah SAW.
Neuduëk banda Madinah nyan pih get that meusaneut bak mandum bideuëng, na kira-kira 190 km dari panté La'ôt Mirah ngon tanoh nyang that leuhu meubandéng ngon wilayah la'én di Jazirah Arabia, banda nyan jilingka lé gunong ngon bukét-bukét nyang manyang.
Bak tarèh banda nyan nakeuh saboh kuta banda nyang meulingka, jikeuliléng ngon bintéh nyang that kong ngon teubai 30 sampoë 40 gaki (9,1-12 m) ngon manyang, banda nyan geupeudong bak abad keu-12, ngon jiapét lé meunara. Pintô tamöng banda nyan na peuët ho, salah saboh jih na pintô Babussalam atawa pintô Mesir nyang that na ceudah. di luwa bintéh banda, barat ngon tunong nakeuh binéh banda nyang na disinan rumoh-rumoh meuyub ngon lampôh peunula. Bak binéh banda nyan na cit bintéh ngon meupintô. Rab mandum banda meuseujarah nyan ka geupeuancô bak masa Keurajeuën Saudi. Banda nyoë jipuga lom lam masa nyan ngon pusat banda nakeuh di Meuseujid Nabawi.
Meusebab ngon peumeurèntah keurajeuën Saudi geutakôt keu khurafat lam masyarakat ngon ummat Islam le that ka peuneudong meuseujarah ngon jirat ureuëng Islam awai ka geupeugadoh dari banda Madinah. Le that pusaka keuneubah seujarah masa nabi ngon masa-masa lheuëh nyan ka geu peuancô lé peumeurèntah Keurajeuën Saudi.
Tarèh.
Seugohlom Islam.
Bak masa seugolom Islam banda nyoë nadimeuyub nan jameun "Yastrib", tarèh Yatsrib nyan meuphôn bak abad keu-6 SM. Nan nyan na leumah bak ceunatat bansa Asyur ngon nan Iastribu. Bak masa Ptolomy oasis nyan jipeunan seubagoë Lathrippa.
Peungarôh Yahudi.
Kawôm Yahudi teuka u Yatsrib bak abad keu-2 Masehi. Bak masa phôn Islam di Madinah, na lhèe boh kawôm Yahudi di banda nyan: Bani Qaynuqa', Bani Qurayzah ngon Bani Nadzir.
La'én nibak awak Yahudi, na cit keunan bansa Arab Bani 'Aus ngon Bani Khazraj, dua kawôm nyan teuka dari Yaman ngon geumeuduëk disinan seubagoë bansa nyang tundk keu Yahudi. Menan pih dudoë peungarôh dua Bani nyan ka leubèh rayeuëk bak kuwasa nanggroë Madinah.
Lam peungarôh Yahudi nyan Bani 'Aus ngon Bani Khazraj pih gabuëk ngon na jimeuprang lam peuët go tunjak prang. Lam prang keuneulheuëh Bani Aus ka talô dari Bani Khazraj, ka meusampoë ngon talô nyan Bani Khazraj ka jeuët keu peumimpin nanggroë. Meunan pih nyang gabuëk antara 'Aus ngon Khazraj nyan hana cit reuda, sidroë ureuëng nyang jeuët keu ulèe kawôm Bani Khazraj nakeuh Abdullah bin Ubay nyang lé ureuëng Yatsrib geuneuk peuduëk keu raja nanggroë. Meunan geukalon lé ureuëng Yatsrib nyan Abdullah bin Ubay hana jeuët jih bak jipeudamèe nanggroë nibak gabuëk 'Aus ngon Khazraj seureuta toë that hubôngan bin Ubay ngon awak Yahudi, jeuët keu seubabnyan padum-padum droë ureuëng peunténg Bani 'Aus ngon Khazraj ka geujak u Makkah, geujak meurumpok ngon Nabi Muhammad di 'Aqabah ngon geupeugot janji seutia disinan keu nabi ngon keu agama Islam. Lé ureuëng Yatsrib yôh nyan nakeuh that geuharap Nabi Muhammad SAW keuh nyang jeuët peudamèe lom antara dua kawôm nyang meusitrèe nyan.
Masa Teuka Nabi Muhammad SAW.
Bak thôn 622 M / 1 H, Nabi Muhammad SAW ngon na 70 droë ureuëng Islam dari Makkah teuka keunan u Yatsrib. Lam keujadian Hijrah nabi nyan ureuëng Islam dari Makkah geupeunan Muhajirin ngon ureuëng Madinah nyang teurimong kawôm Muhajirin geupeunan Anshar. Keujadian nyan brat that ka jeuët keu meu-ubah kri agama Islam bak meukeumang jih yôh masa phôn. Meunan trôh Nabi u Yatsrib laju keuh neupeugot damèe antara 'Aus ngon Khazraj, ngon meukawan-kawan ureuëng Madinah nyan dari 'Aus, Khazraj ngon Yahudi nyang geutamong lam agama Islam atawa meu-ikat janji sipakat keu meujaga dameè di Yatsrib. Nabi Muhammad geuangkèe jeuët keu peumimpin nanggroë, ngon sigra lé Nabi neu ubah nan naggroë dari Yatsrib jeuët keu Madinah.
Lam siplôh thôn lheuëh neuduëk Nabi Muhammad SAW di Madinah ka neupeudong lé droëneuhnyan saboh banda nyang that meuatô. Ngon ka neupuga banda nyan seubagoë da'irah nyang geuteuka keunan mandum bansa Arab yôh nyan keu dijak meurumpok Nabi ngon geumeuiman bak agama nyang neumée lé Nabi. Banda nyan kajeuët keu da'irah nyang meuheut keuneuk dijak prang lé kawôm kaphé nyang mantong han jiteurimong agama islam jeuët keu agama meugantoë agama endatu awaknyan. Dari banda nyan cit lé Nabi ka neuatô teuntra keujak prang Makkah bak thôn keu 8 Hijriyah. Ngon lheuëh neureubôt Makkah, Nabi ka neuriwang keunan u Madinah lom ngon neuwafeuët di teumpat nyang that mulia nyan. Teutap keuh meupadum thôn lheuëh wafeuët Nabi Muhammad SAW banda nyan jeuët keu teumpat neuduëk padum-padum droë sahbat nyang neumat kuwasa seubagoë khalifah.
Di meuyub lhèe droë khalifah, Abu Bakar, Umar, ngon Utsman, Madinah nakeuh nang nanggroë Islam nyang meukeumang ngon that rijang. Bak masa khalifah Utsman teuka saboh peureuté ureuëng Arab dari Meusé nyang hana jiseunang keu Utsman dijak seurang Madinah ngon jipoh Utsman bak thôn 656 M/ 35 H. Ali, khalifah nyang keupeuët ka neupinah pusat khalifah dari Madinah u Kufah di Irak. Lheuëh nyan nakeuh Madinah nyan tinggai cit seubagoë pusat agama kon pusat peumeurintah Islam.
Masa rhet lam jaroë Bani Saud.
Nibak awai abad keu-20, lam Prang dônya keu-I, Madinah ka jikeupông lam saboh keumeupông nyang that trép bak tarèh banda nyan. Madinah nakeuh banda Keurajeuën Utsmani nyang meuatô disinan nakeuh bak jaroë Bani Hasyim seubagoë syarif atawa amir dari Makkah. Fakhri Pasha nakeuh gubernur Utsmani dari Madinah. Ali bin Hussein, Syarif Makkah ngon peumimpin Bani Hasyim, ke meubeurontak keu khalifah di Konstantinopel (Istanbul) ngon geumeudong blah rot Inggréh. Madinah geukeupông lé teuntra Syarif, meunan pih Fakhri han geutém theun talô lam masa jikeupông nyan dari thôn 1916 sampoë uroë 10 buleuën Sa thôn 1919. Gobnyan han geutém meunyeurah lam 72 uroë pantang teumimbak nyang jipeunan geuncatan seunjata Moudros sampoë gobnyan dudoë jidrop lé teuntra droë geuh nyang meubalék keu syarif. Keu bèk jicok ngon jipeuhancô pusaka Islam disinan, lé gubernur Fakhri ka neukirém padum-padum macam pusaka nyang that meuyum keudéh u Istambul ngon cara rahsia.
Bak thôn 1920, lé Inggréh kajipeugah Madinah nyan leubèh bibeuëh nibak Makkah. Lheuëh Prang Dônya keu phôn, lé kawôm Bani Hasyim ka jiangkèe Sayyid Husen bin Ali keu raja dari Hijaz nyang meurdéka. Ngon sigra laju lheuëh nyan, bak thôn 1924, gobnyan ka jipeutalô lom lé kawôm Wangsa Saud, nyang jipeusapat Madinah ngon ban sigom Hijaz lam keurajeuën modern Arab Saudi.
Madinah jinoë.
Uroë nyoë, Madinah la'én nibak jeuët keu teumpat keuduwa paléng peunténg bak ziarah ummat Islam lheuëh Makkah, nakeuh banda nyan jeuët keu nang nanggroë Provinsi blah rot barat Arab Saudi, saboh provinsi nyang that peunténg keu keurajeuën nyan.
'An uroë nyoë bak pusat banda tuha Madinah nyang geupeuhareuëm teuka ureuëng kaphé, Madinah nakeuh banda nyang jimeuduëk lé macam bansa ngon macam agama (Islam ngon kon islam): lagèe nyang teuka nibak: nanggroë-nanggroë Arab nyang la'én (Meusé, Yordania, Libanon, ngon la'én-la'én, Asia Tunong (Bangladesh, India, Pakistan, ngon la'én-la'én), Indônèsia ngon Filipina.
Ekonomi.
Lam seujarah, Madinah that meuceuhu ngon hasé nibak Kurma. Kurma Madinah nakeuh nyang that mangat didônya, ngon le that bagoë kurma nyang jitimoh ngon meuboh disinan. Bak thôn 1920 mantong na leubèh kureuëng 139 macam kurma nyang na ban sigom Madinah. Madinah geuthèe cit keu hasé nibak macam-macam peunula gulèe. | ||
Pulo Diwa | Republik Maladewa nakeuh saboh neugara pulo-pulo nyang na nibak kawan atol (saboh pulo kareuëng nyang geukeuliléng saboh laguna) di La'ôt Hindia. Neuduëk Maladewa blah rot tunong-barat daya India, keunira 700 km blah rot barat daya Srilanka. Neugara nyoe na 26 atol nyang geubagi jeuet keu 20 atol administratif ngon sabëoh banda.
Neugara nyoe nakeuh neugara ngon populasi ngon luwah paléng ubeut di kawasan Asia. Manyang meurata muka tanoh di Maladewa nakeuh 1.5 metè di ateueh muka ië la'ôt, meunan keuh jeuet neugara nyoe seubagoë neugara nyang paléng meuyub di dônya. Puncak paléng manyang di Maladewa cit 2.3 metè di ateueh muka ië la'ôt, meunan keuh neugara nyoe geuturi keu neugara ngon puncak paléng meuyub di dônya.
Ekonomi neugara Maladewa meugantung bak duwa boh bideuëng utama, pariwisata ngon eungkôt. Neugara nyoe that geuthèe ngon le panté nyang that lagak ngon ceudah ngon alam meuyub la'ôt nyang that hayeuë. Na ± 700.000 ureuëng meulancong teuka keunan bak tiep thôn. Ngon bideuëng meudrop ngon neuolah eungkôt mantong ka jeuet Maladewa keu salah saboh neugara nyang neu ekspor eungkôt u padum-padum boh neugara Asia ngon Iërupa.
Tarèh.
Tarèh awai neugara nyoe hana soe teupuë kiban nyang pasti. Bak saboh peuneugah geupeugah, sidroë pangran "Sinhalese" (Indo-Aryan) nyang nan gobnyan KoiMale meusareuëng ngon binoë gobnyan, sidroë putroë dari Raja Srilanka, di Maladewa ngon geuduëk laju disinan jeuet keu sôleutan phôn nanggroë nyan. Lam padum-padum abad lheueh nyan pulo-pulo geukunjông lé ureuëng meula'ôt dari Arab ngon India. Bak keu-16, bansa Portugéh teuka keunan geujajag pulo-pulo nyan na trép 15 thôn (1558-73) dudoë teuma geucok pulang lé Muhammad Thakurufar Al-Azam.
Thôn 1887 sampoë meurdéka Maladewa bak 26 uroë buleuën 6 thôn 1965, neugara jeuet keu beunagi dari wali nanggroë Inggréh. Dari thôn 1153 sampoë 1968, neugara nyoe nakeuh saboh keurajeuën Islam nyang bibeuëh. Lheuëh neupulang lé Inggréh neugara keurajeuën nyan cit geupeutheun lam lhèe thôn lheuë nyan geugantoë jeuet keu republik.
Na padum-padum boh keujadian musibah di pulo-pulo nyan diantarajih geulumbang raya nyang ngop meupadum boh pulo bak buleuën 4 thôn 1987. Bak akhé buleuën 12 thôn 2004, tsunami La'ôt Hindia trôh cit keunan padum-padum boh pulo ngon ka meujampu mata ië tabeuë, hancô dum rumoh, tanoh ngon keueneubah ië tanoh.
Ureuëng duëk.
Ureuëng duëk Maladewa geukheun ureuëng "Divehi". Awak nyan geupeunan neugara nyan ngon "Divehi rājje" nyang meuma'na "Keurajeuën Pulo". Lam èleumèe seunurat bansa (etnografi), ureuëng Divehi geuweuëk lam lhèe boh keulompok, nyang utama bakeuh ureuëng duëk di "IhavandippuỊu" (Haa Alif) sampoë "Haddummati" (Laamu), keulompok tunongn Maladewa nyang geuduëk lam lhèe tiga atol palèng tunong di ekuator, ngon ureuëng duëk Minicoy nyang geuduëk bak pulo sipanyang 10 km dimeuyub ceuë administrasi India. Dari sukèe aneuk bansa, ureuëng duëk di Maladewa geubagi 4, nakeuh Sinhalese, Bangsa Dravida, Bansa Arab, ngon Bansa Afrika meukulét itam. Cit na duwa bansa nyang paléng dit di neugara nyan nakeuh Bansa Indian.
Ekonomi.
La'én nibak bideuëng pariwisata nyang jeuet keu pangkai utama ekonomi Maladewa, buët ekspor eungkôt pa'ak nakeuh jeuet cit salah saboh wasé utama neugara nyan. Dum 90% dari total hasé eungkôt nyang geuekspor lé Maladewa nakeuh eungkôt pa'ak basah, pa'ak thô, pa'ak leupië, pa'ak masén ngon pa'ak kaléng.
Lam bideuëng meuneugoë, tanoh Maladewa hana that basoë jeuet kau hasé meuneugoë dineugara nyan that kureuëng, cit na bak u, pisang, keuladi, ngon bawang nyang jeuet timoh di sinan. Peujeuet keuh that le macam dabeuëh peunajôh neuimpor dari luwa nanggroë.
Industri di neugara nyoe nakeuh peugot kapai, buët jaroë, peugot eungkôt kaléng, produksi pipa PVC, sabôn, meubel, ngon produk peunajôh. Neugara nyang neu meuhubông ngon Maladewa lam bideuëng ekonomi nakeuh Jeupang, Srilanka, Thailand, ngon Amerika Serikat.
Peumerèntah.
Beunagi wilayah.
Maladewa na 7 provinsi nyang maséng-maséng na nibak divisi administrasi, (nang nanggroë Malé nakeuh divisi nyang peumerèntah meudông keudroë): | ||
Malaikat | Malaikat () nyan salah saboh bagoë peuneujeuët Allah ta'ala. Malaikat neupeujeuët lé Allah Ta'ala nibak nur, yakni cahya. Sabab nyankeuh geupeunan malaikat ngön Ajsaam Nuuraaniyah (). Malaikat jeuët geupeurupa droëgeuh mumacam rupa ngön beuntuk. Ék geupubuët peukara nyang han ék jipubuët lé manusia. Mandum malaikat nyan hana tom geubantah peurintah Allah ta'ala, hana pajôh makanan, hana jép ië. Hana meukawén, kön agam kön inöng.
Meukeusud meuiman keu malaikat Allah beu yakin ngon patéh nyang bahwa malaikat nyan na. Cukôp na le malaikat nyang neupeujeuët lé Allah, na nyang di langèt, na nyang di bumoë, na nyang tugaih malam na nyang tugaih uroë.
Malaikat Siplôh.
Lam kawan le malaikat nyan, na siplôh droë malaikat nyang wajéb taturi lé geutanyoë hamba, malaikat siplôh nyan nakeuh: | ||
Malaysia | Malaysia nakeuh saboh nanggroe monarki konstitusional rupa federasi nyang teuduek di Asia Teunggara. Nanggroe nyoe teudöng nibak 13 boh nanggroe meusikutu ngon 3 boh Banda meusikutu. Luwaih wilayah daratjih nakeuh 330.830 km2 nyang jipisah lé Laôt Cina Seulatan lam 2 wilayah nyang karap saban luwaihjih nyakni Malaya ngon Malaysia Timu.
Wilayah Malaya meuceue ngön Thailand di paksina, ngön meuceue ngön Singapura di seulatan. Wilayah Malaysia Timu meuceue ngön Indonesia di seulatan, ngön meuceue ngön Brunei Darussalam di paksina.
Neuweuëk wilayah.
Malaysia geuweuek lam 13 boh nanggroe (11 boh di Malaya ngon 2 boh di pulo Kalimantan wilayah Malaysia) ngon 3 boh wilayah fèderasi. | ||
Manok | Manok nakeuh saboh meunatang nyang jipajoh dum peue. Padé, jagông, kacang atawa la'én cukôp jigalak lé manok. Bak manok nyan le that faidahjih, di sampéng jeuët publöe, sië/asoë ngon bohjih jeuët tapajôh. Bak ladôm-ladôm teumpat, bulèë jipeugèt keu ngon sampôh-sampôh abèë. | ||
Melanesia | Pulo-pulo nyang rôh lam kawasan Melanesia nakeuh: | ||
Meugang | Meugang na keuh saböh tradisi bak ureung Aceh yaitu saböh wate di awai puasa, uröe raya puasa deungön uröe raya haji. Tiep-tiep uröe meugang geusie Leumo dan geu peublö keu ureung-ureung. Lam keluarga ureung Aceh lage na saböh kewajiban untuk blöe sie Leumo wate uröe meugang. | ||
Meukah | Meukah (. Lam koordinat 21.27 N-39.49 E, 3 jeuëm nibak titék NOL), saboh banda nyang na di tanöh Arab. Di banda nyoëkeuh geupeugèt Ka'bah () seubagoë kiblat () keu ureuëng Éseulam.
Tarèh.
Yôh goh maju lagèë nyang ka na lawét nyoë, kuta Meukah asaijih nakeuh saboh aluë nyang hana jitimoh meubacut pih teunaman, seuhingga hana soë tém tinggai atawa peugot rumoh di sinan. Teuma dudoë 'oh lheuëh trôk Nabi Ibrahim, barô teumpat nyan ka mulai ramè ureuëng jiteuka keunan. Kareuna ka na mata ië nyang jiteubiët nibak bumoë nyang cukôp le, sép keu mandum ureuëng nyang peureulèë keu ië. Ië nyang jiteubiët nyan geupeunan ië Mon Zamzam, nyang jiteubiët bak watèë manyak Nabi Ismail geujeumeuluëng, geumoë geulakèë ië kareuna ka grahgeuh.
Jinöe kuta Meukah ka maju, seupeunoh thôn sabé ramè sabab le that-that ureuëng jak kunjông, leubèh-leubèh lom bak musém haji. Bangunan-bangunan pih le nyang ka meutamah. Masjidil Haram pih ka padum-padum go geupeuluwah, hotel-hotel teumpat dom jama'ah haji pih meutamah. Le that bangunan di sinan.
Lam kawan bangunan nyang na di Meukah, nakeuh saboh bangunan nyang geupeunan "Baytul 'Asyiy" (), areutijih rumoh ureuëng Acèh, nyan rumoh nyang geuwakeuëh keu jama'ah haji ureuëng Acèh. | ||
Mikrônèsia | Nanggroë-nanggroë nyang rôh lam wilayah Mikrônèsia nakeuh: | ||
Mirahpati | Mirahpati nyan saboh bansa Cicém. | ||
Mië | Mië ("Felis catus" atawa "Felis silvestris catus") nakeuh sijeuneh meulata peuët gatéh, meubulèë (na cit nyang hana) nyang roh lam kawan meulata pajoh sie (karnivora). | ||
Mugèë | Mugèë nakeuh geuseubut keu ureuëng nyang meukat eungkôt. Mugèë biasajih na bak pasai eungkôt. | ||
Myanmar | Myanmar (Bahsa Myanmar: မြန်မာပြည်) nakeuh saboh nanggroë nyang na di Asia Teunggara. Nang nanggroejih nakeuh Naypyidaw.
Beunagi Wilayah.
Myanmar geuplah u 7 nanggroë ngon 7 divisi. Ureuëng duëk bak wilayah divisi nakeuh le sukèë Bamar. Nibak nyan, nanggroë-nanggroë nyang na aseulijih teukeuséh keu sukèë-sukèë asoë lhôk nyang jeuët keu kawom che'. Nanggroë ngon divisi geuplah lom u distrik-distrik. | ||
Najih | Meunurôt agama najih nakeuh sipeuë-sipeuë nyang taluwat nyang h'an sah seumbahyang atawa la'én meunyöe na jih (najih nyan). Najih geu bagi lhèë boh tingkatan: | ||
Nasyid | Nasyid nakeuh saboh seuni Éseulam nyang sibeunajih ka na watèë jameuën Rasulullah SAW. Watèe nyan Nabi ban trôh u Madinah dari Meukah geuhijrah sajan Saydina Abu Bakar ra, awak penduduk Madinah geusambôt dengon bacaan thala'al badru dst... sira geupèh tambô reubana. | ||
Nèpal | Nepal nakeuh saboh neugara nyang na di kawasan Asia Seulatan.
Prèsidèn: Bidhya Devi Bhandari (2015)
Peurdana meuntroe: Khadga Prasad Sharma Oli (2018)
<br> | ||
Nabi Nuh | Noh nakeuh sidroe nabi nyang lahé darot 126 thôn 'oh lheueh wafeuët Nabi Adam as., meunan neuseubôt lé sidroe ulama, Ibnu Jarir. Nabi Noh neuutôh lé Allah keu kawômgeuh nyang jiseumah patông, kawôm nyang ka lam seusat ngon kufô. Kawôm Nabi Noh nyan geupeunan Bani Rasib. Lam salah saboh riwayat hadih Bukhari Muslim, na peuneugah, Nabi Nuh nyoekeuh nyang phôn that geupeu'ét seubagoe rasul. | ||
Oman | Oman nakeuh saboh neugara nyang na di wilayah Asia Barat.
Neuweuëk nanggroë.
Oman geuweuëk lam 4 boh muhafazat ngon 5 boh mintaqah nyakni: | ||
Oseania | Wilayah nyang rôh lam kawasan Oseania nakeuh: | ||
Pekan Kebudayaan Aceh | Pekan Kebudayaan Acèh atawa PKA atawa Peukan Reusam Acèh lam narit aseuli Acèh nakeuh saboh piasan reusam nyang na di Acèh. Piasan nyoe ka 6 gö geupeuna di Acèh. PKA nyoë bak buët droëjih payah geupeuna tiep 5 thôn sigö. Ngon PKA nyan nakeuh geupeuleumah adat ngon reusam Acèh lagèe likok ngon meuneu'èn rakyat. PKA phôn geupeuna bak thôn 1958, nyang keuduwa bak thôn 1972, nyang keulhèe bak thôn 1988, nyang keupeuet bak thôn 2004, nyang keulimöng bak thôn 2009, ngon nyang keuneulheuëh ban-ban nyoë bak Buleuën Sikureuëng thôn 2013.
Tarèh.
Pekan Kebudayaan Acèh nyang keu phôn (PKA I) phôn that geupeuna bak thôn 1958. Bak watèe nyan hajat ureuëng Acèh geupeugot PKA nyan nakeuh meukeusud keu peuseuleusoë masalah lam masyarakat Acèh nyang yôh nyan ban mantong glah nibak gabuëk ngon harô-hara prang bak kri adat ngon reusam. Na lhèë droë ureuëng nyang that peunténg bak peuna PKA phôn nyan. Ban lhèegeuh nyan nakeuh Ali Hasjmy (Gubernur Acèh), Letkol Syama'un Gaharu (Panglima Kodam Acèh) ngon Mayor Teuku Hamzah Bendahara.
PKA keu I nyan geupuga phôn keu peupulèh haté ngon peubangkét keulayi seumangat dum ureuëng Acèh nyang ban mantong leupah nibak gabuëk sama sibangsa yôh masa DI/TII thôn 1950-1958. Ngon peukan reusam nyang geukeuneuk peugot nyan nakeuh ban lam kri nyata nanggroë Acèh nyan that kaya ngon reusam seureuta adat.
Meunankeuh jeuët PKA I nyan that geuprèh-prèh ngon seumangat ngon that geugalak lé ban mandum ureuëng Acèh. Ureuëng Acèh keubit that na meucén-geuh ka keu peurayek reusam keuneubah indatugeuh, neupeuhudép keulayi atra nyang karab gadoh ngon geusatoh seureuta geujaga reusam nyang ka meuseubèe lam harô-hara nanggroë ka meuplôh-plôh thôn hana reuda prang.
Meuhat keu tema nyang neubôh keu seumangat PKA I nakeuh narit “Adat bak Poteu Meureuhôm, Hukôm bak Syiah Kuala”. Péyasan raya masa PKA I nyan geupeugot di Balè Teuku Umar bak 12 sampoë ngon 23 uroë Buleuën Lapan thôn 1958.
Ngon péyasan adat reusam nyang geupeuduëk bak PKA I nyan nakeuh ka geupeuriwang lom lam adat Acèh na leubèh kureuëng 20 boh tarian Acèh jameun ngon padum-padum boh tarian barô lagèe tari Ranub lam Puan ngon tari Punca Utama. Meunan cit keurija adat dari banmandum sukèe bansa aseuli nanggroë Acèh geupeuduëk cit. Lagèe keurija adat ureuëng meukawén, adat sayam, bereles (peusunat aneuk), "imah ku wih" (trôn manoë) nyang biasa geukeurija lé masyarakat di Acèh Teungoh. Meumacam-macam meuneu'èn pih na bak PKA I lagèe meu'èn gaséng, meu'èn galah, meu'en sipak raga, geudeue-geudeue, geulayang tunang ngon macam dum meuneu'en ureuëng Acèh nyang la'én.
PKA II barô hasé geupeugot lom bak thôn 1972. Go keuduwa nyan geupeuphôn bak 20 uroë Buleuën Lapan sampoë 2 uroë Buleuën Sikureuëng thôn 1972). Watèe nyan nyang jeuët keu gubernur Acèh nakeuh Muzakkir Walad
PKA keu III geupeugot bak thôn 1988 yôh masa gubernur Ibrahim Hasan. Bak PKA keu III nyoë na geupeuna 80 boh tarian jameun ngon tarian barô di Acèh.
PKA keu IV nakeuh PKA nyang keuphôn that geupeugot bak saboh teumpat nyang geupeunan Taman Ratu Safiatuddin. PKA keu IV geupeugot masa Abdullah Putéh jeuët keu gubernur Acèh. Masa nyan Acèh mantong lam gabuëk prang antara GAM ngon RI. PKA IV geupeuphôn bak 19 – 28 uroë Buleuën Lapan thôn 2004.
PKA keu V geupeugot lom bak 1 sampoë 11 uroë Buleuën Lapan thôn 2009. PKA V geupeugot di Taman Ratu Safiatuddin yôh masa Irwandi Yusuf jeuët keu gubernur Acèh.
Ngon keuneulheuëh PKA keu VI nyang ban-ban nyoë geupeugot phôn bak 20 sampoë 29 uroë Buleuën Lapan thôn 2013. | ||
Pabrék | Pabrék nakeu teumpat macam-macam barang geupeugèt. Pabrék pi na macam-macam pabrék, miseue na pabrék meunyeuk u, pabrék padé, pabrék ija ngon pabrék- pabrék laén lom. Barang-barang peuneugèt pabrék nyan, geukheun hasé industri. Bata miseuejih nakeu salah saboh hase industri, saweueb bata nyan jipeugèt lé pabrék bata.
Pabrék nakeuh asai kata dari bahsa Blanda geukheun "fabriek", teuma lam basa Aceh beasa geukheun kilang, kilang padé, kilang minyeuk, kilang ceumeucôp dan na sit kilang kayèe nyang geukheun kilang ketam, bah pih lawét nyoe ka jareueng geukheun kilang. |
Subsets and Splits